De laatste jaren van Thomas Cromwell

The Mirror & the Light, de afsluitende roman van Hilary Mantel’s trilogie over Thomas Cromwell, begint én eindigt met een onthoofding. De eerste is die van Anne Boleyn, de tweede echtgenote van koning Henry VIII, die overspel pleegt. De laatste is die van Thomas Cromwell zelf, die uiteindelijk het vertrouwen van zijn meester verliest. In de ruim achthonderd bladzijden daartussen zie je dat einde steeds duidelijker aankomen, het hangt als een stille dreiging boven de handeling. Als lezer ken je het einde, Cromwell zelf niet maar hij weet dat een dergelijk lot hem kan overkomen. Werkend voor een wispelturige vorst, op een positie die hem macht en rijkdom oplevert maar ook de groeiende afgunst van de Engelse adel, calculeert hij dat in. Nadat hij voor Henry een reeks grote kwesties tot diens tevredenheid heeft opgelost – de scheiding van diens eerste echtgenote Catharina van Aragon, de breuk met Rome en de ontmanteling van de kloosters, de installatie van de Anglicaanse Kerk, de berechting van Thomas More, de scheiding en onthoofding van de tweede echtgenote, het vinden van een derde echtgenote, Jane Seymour – komt het kantelpunt met de vierde echtgenote, Anna van Kleef. Ze valt Henry tegen, hij weigert met haar te trouwen nadat hij haar in Londen heeft ontvangen. De koning rekent dat zijn Lord Privy Seal zwaar aan, en is in die situatie ontvankelijk voor verdachtmakingen van een handvol invloedrijke edelen. Cromwells hoofd rolt.

Tussen de publicatie van het eerste deel, Wolf Hall, en dit laatste deel ligt bijna twaalf jaar. Wolf Hall verscheen in 2009, het middendeel Bring Up the Bodies in 2012. Die twee delen waren al te zien als toneelstuk door The Royal Shakespeare Company en als verfilming bij de BBC. Het verhaal en de hoofdrolspelers zijn ons inmiddels vertrouwd geworden, zou je kunnen zeggen. En toch weet Mantel je ook met dit derde boek weer te verrassen. De karakters van de hoofdrolspelers zijn zorgvuldig neergezet, je krijgt weer alle kans om in het hoofd van Cromwell mee te kijken en de spanningsboog wordt strak gehouden door een subtiel gefaseerde mix van staatsaangelegenheden en privézaken. De bespiegelingen van Cromwell over zijn succes en macht zijn net als eerder filosofisch getint, wat in een historische roman als deze diepgang creëert.  En Mantel heeft gevoel voor humor, dat ze op onverwachte momenten meegeeft aan haar hoofdpersoon. Ik zou nog lang kunnen doorgaan met mijn lof, maar zal het laten bij de mooiste scène. Wanneer Anna van Kleef is gearriveerd in Engeland, wacht Henry haar als verrassing op halverwege de route naar Londen. Hij doet dat verkleed als burger, een idee van Cromwell. Daardoor herkent Anna hem niet wanneer hij de zaal binnenloopt. Tot ze ineens realiseert wie hij is, en bijna een kreet van afschuw slaakt. Ze ziet namelijk een oude man, te dik en ongezond van kleur. Op datzelfde moment ziet Henry in haar ogen zichzelf. Ik noem dat hogeschool schrijfkunst.

Door omstandigheden las ik de eerste helft van de roman en luisterde de rest. De voorlezer is Ben Miles, de acteur die Cromwell speelde in de theaterproductie. In een dubbelinterview met hem en Hilary Mantel dat aan het luisterboek is toegevoegd, legt hij uit wat daar de voordelen van waren bij het inspreken van het boek. Voor het toneelstuk heeft hij zich grondig verdiept in de eerste twee romans en de persoon Cromwell, vaak in overleg met Mantel. Tijdens de talloze voorstellingen vergroeide hij tevens met de rollen en teksten van de andere acteurs, tot en met de accenten van de Franse ambassadeurs en de wat hese stem van Henry. Dat dit het luisterboek ten goede kwam kan ik beamen. Het was een feest om naar te luisteren. Ik zag zojuist dat Miles ook de eerdere boeken heeft ingesproken. Prima, ga ik downloaden!

Hilary Mantel / The Mirror & the Light / 883 blz / 4th Estate, 2020 // Luisterboek, ingesproken door Ben Miles / 38 uur en 11 minuten / via Storytel