In Groundhog Day is het spel met
de werkelijkheid nog heel overzichtelijk: het speelt zich af op één dag, op één
plaats, rond één gebeurtenis. Wat Kate Atkinson doet in Life after Life gaat
veel verder. Zij laat een heel leven steeds opnieuw beginnen, zich op meerdere
plekken afspelen en bovendien nauw verbonden zijn met historische
gebeurtenissen.
Hoofdpersoon is Ursula Todd. Zij
wordt geboren op 11 februari 1910. Er woedt die nacht een sneeuwstorm, waardoor
de dokter niet bij de geboorte aanwezig kan zijn. Dat is fataal, want het
meisje heeft de navelstreng om haar nek zitten, niemand weet die te verwijderen
en ze overlijdt. Wanneer ze opnieuw wordt geboren, in dezelfde nacht, ligt er
een dik pak sneeuw maar stormt het niet, zodat de dokter present is en de baby het
overleeft. Als kleuter wordt Ursula tijdens een strandvakantie door het getij
meegesleurd en verdrinkt, om een paar hoofdstukken later in diezelfde situatie
te worden gered door een badgast. Enkele jaren later valt ze uit het raam van
haar kinderkamer te pletter, in de herhaling daarvan voorvoelt ze het gevaar en
weet een val te voorkomen. Steeds eindigt zo'n ongeluk met de mededeling 'Darkness fell', waarna we weer terug zijn bij het opnieuw geboren
worden in een witte wereld.
Ursula is het derde kind van
Sylvie en Hugh Todd. Hij werkt in de Londonse City, zij zorgt voor het gezin.
Ursula heeft een oudere broer en zus en twee jongere broers. Thuis is een
landhuis even buiten Londen. Er is genoeg geld om een kokkin en een meid in
dienst te kunnen hebben. Het is een typisch Engels gezin uit de
'upper-middle-class'. Het dagelijkse leven van het gezin is een constante
factor te midden van al de turbulente lotgevallen die Atkinson voor hen in
petto heeft. Dat geeft de roman een rustpunt én levert een mooi tijdsbeeld op.
Sylvie en Hugh ontdekken tijdens
Ursula's tienerjaren dat er met hun dochter iets vreemds aan de hand is. Ze is
vaak bedachtzaam, is soms even 'weg'. Zelf heeft Ursula regelmatig het gevoel
dat iets al eerder heeft plaatsgevonden of dat er iets onaangenaams staat te
gebeuren. Maar wat er nu precies met haar aan de hand is doorgrondt ze niet.
Atkinson beschrijft die momenten van een déjà vu heel subtiel, dat is prachtig
gedaan.
In het leven van de volwassen
Ursula staan de opkomst van het nationaal-socialisme in Duitsland en de Tweede
Wereldoorlog centraal. Als jonge vrouw in Duitsland leert zij Eva Braun kennen
en bezoekt met haar zelfs Hitlers Berghof. In Londen is zij tijdens de 'Blitz',
de Duitse bombardementen op de stad in november 1940, brandwacht. In Berlijn
komt zij - weer eens - om het leven tijdens de gevechten in het voorjaar van
1945. Zo’n opsomming doet wellicht denken aan goedkoop effectbejag, maar al die
verschillende Ursula's zijn volstrekt overtuigende personages. De
gebeurtenissen, vooral de nachtelijke reddingsacties in het
gebombardeerde en brandende Londen, zijn meeslepend beschreven.
Ofschoon Ursula's leven steeds anders verloopt is ze natuurlijk steeds dezelfde
Ursula, afkomstig uit een Engelse familie. Voor haar ouders, broers en zussen
nemen gebeurtenissen soms ook een andere wending in een nieuw leven van Ursula.
Of blijken die gebeurtenissen, nu gezien door de ogen van een ander, net iets
te verschillen van de eerdere versie.
Een schrijver heeft de touwtjes
in handen, kan naar believen het leven van zijn personages vorm geven en manipuleren. Het
lijkt alsof Atkinson dat uitgangspunt hier tot het uiterste heeft willen
doorvoeren, nieuwsgierig naar wat er dan ontstaat. Die gedurfde opzet slaagt,
Life after Life is als een literaire achtbaan vol onverwachte bochten en
duikelingen. Het is prettig dat Atkinson ieder hoofdstuk voorziet van een tijdsaanduiding, zodat je als lezer altijd weet waar je bent.
Als je je leven opnieuw mag
beginnen, ga je het dan beter doen? Ursula lijkt zich, zeker later in haar leven,
van die mogelijkheid tot herstel bewust te zijn. Maar of dit altijd lukt? In de
openingsscène van het boek komt zij in 1930 een koffiehuis in München binnen en
neemt plaats aan een tafel waar mannen zich hebben verzameld rond een heer die
zij aanspreken met ‘Führer’. Dan haalt zij uit haar tas een revolver en richt die
op hem. De andere mannen trekken ook hun wapens. ‘Darkness fell’,
luidt het dan. Het lukt dus niet altijd.