zaterdag 29 oktober 2011

Dichter en secretaris

Den Haag in de zeventiende eeuw blijft een fascinerend fenomeen. Het is de stad waar de Staten-Generaal enkele keren per jaar bijeenkomen om beslissingen te nemen over het bestuur van het land. Maar het is ook de woonplaats van de Prins van Oranje, die door diezelfde Staten is ingehuurd om het leger en de vloot aan te voeren in de strijd tegen de Spanjaarden. Van 1625 tot 1647 was Frederik Hendrik de stadhouder die grote successen behaalde op het Spaanse leger. De dichter en componist Constantijn Huygens was die hele periode zijn secretaris. Daarna vervulde Huygens diezelfde functie voor Willem II en vanaf 1650 tot het einde van zijn leven diende hij Frederik Hendrik's weduwe Amalia van Solms als Raadsheer.
Huygens leefde van 1596 tot 1687 en maakte zo het grootste deel van de Hollandse Gouden Eeuw mee. Jacob Smit geeft in De grootmeester van woord- en snarenspel. Het leven van Constantijn Huygens een getrouwe weergave van Huygens' lange leven. Hij leunt daarbij sterk op de autobiografie over het eerste deel van zijn leven die Huygens omstreekt 1630 schreef, zijn duizenden gedichten en een late autobiografie. Het boek bevat een schat aan informatie. Het politieke en culturele leven in de Republiek en de rol van Huygens daarin worden uitvoerig geschetst. Het boek is echter ook wat vlak en eentonig. Smit laat na om sommige aspecten van Huygens' leven wat meer uit te diepen of te analyseren. Zo geeft hij veel anekdotische informatie over Huygens' omgang met de zogenoemde 'Muiderkring' rondom de dichter P.C. Hooft, maar duikt er niet verder in. Ondanks dit bezwaar en de ietwat verouderde stijl van schrijven - het boek dateert uit 1980 en Smit was toen al een oude man - is deze biografie zeker de moeite waard.

Mississippi

The Adventures of Huckleberry Finn is, zoals de titel al suggereert, een schelmenroman. Het verhaal speelt zich af in het zuiden van de VS, omstreeks 1840. Mark Twain schetst de lotgevallen van Huckleberry Finn en zijn metgezel, de slaaf Jim. Zij zakken vanaf Petersburg op een vlot de Mississippi af, op weg naar een gebied waar Jim zijn vrijheid zal kunnen krijgen. Het boek zit vol kleinere en grotere belevenissen, die tesamen een kleurrijk beeld geven van de mensen langs de rivier en hun leven. Voor mij waren de hoogtepunten de beschrijvingen van het afzakken van de Mississippi en het omringende landschap. Twain is daarin heel lyrisch, je merkt dat hij de streek kent.
Zoals bij meer 'klassieken' las ik het als een luisterboek. Het aardige daarvan is dat het kenmerkende dialect van de streek op die manier tot zijn recht komt. Het boek zit vol streektaal, en ook het woord 'nigger' klinkt op elke bladzijde. Maar uitgesproken met de zuidelijke intonatie wordt dat woord een tijdsbeeld, heeft het niet de negatieve lading die het tegenwoordig heeft.

zondag 23 oktober 2011

Engeland

Engeland is bij uitstek het land van tradities. Haar geschiedenis, het koningshuis, de monumenten, het verleden als wereldrijk en nog wat andere verschijnselen zijn bekend bij veel Engelsen èn niet-Engelsen. Julian Barnes maakt daar in zijn England, England dankbaar gebruik van. Het verhaal draait om Jack Pitman, een tycoon op leeftijd die nog één groot project wil nalaten. Dat wordt het themapark England, England. Hij koopt daarvoor het Isle of Wight op en maakt er een Engeland in zakformaat van. Met exacte kopieën van beroemde gebouwen, aangelegde landschappen en uitbeeldingen van historische gebeurtenissen. Bedoeld voor Premier Visitors die Quality Leisure zoeken. Zij kunnen 's morgens het kamp van Robin Hood bezoeken en in de middag de Battle of Britain herbeleven. En tussendoor even langsgaan bij Buckingham Palace voor de balkonscène. Want Pitman - inmiddels Sir Jack Pitman - heeft de koning en koningin overgehaald te verhuizen naar het nieuwe Engeland. Waar Buckingham Palace weliswaar de helft kleiner is maar wel dubbele beglazing heeft. En waar zij voor hun publieke optredens een honorarium ontvangen. Barnes leeft zich uit in het ontwikkelen van kolderieke situaties en steekt de draak met gevestigde instituten. Vooral het koningshuis moet het ontgelden.
Zoals te verwachten bij Barnes is het verhaal ook te lezen op een ander niveau. Waarin vragen worden gesteld over de zin van het 'oude' Engeland, het massatoerisme en de maakbaarheid van een beleving. En natuurlijk de kwestie van originelen en kopieën. Een tweede hoofdpersoon, Marta Cochrane, die enkele jaren CEO is van het themapark, belichaamt die meer serieuze kant van het verhaal. Aan het eind van het boek keert zij terug naar het 'oude' Engeland om er haar laatste jaren te slijten. In het slothoofdstuk schetst Barnes haar leven in dat compleet veranderde land. Dan blijkt de satire ineens nog meer diepgang te hebben. Prachtig gedaan. Ik heb genoten. 

zondag 16 oktober 2011

New York bij nacht

Met By Nightfall heeft Michael Cunningham een mooie roman toegevoegd aan zijn kleine oeuvre. Het verhaal speelt in New York. De hoofdpersoon is Peter Harris, een handelaar in hedendaagse kunst. Hij is 43 jaar, heeft al zo'n twintig jaar een galerie waar hij kunstenaars presenteert die zich net onder het niveau van de grote namen bevinden. Zijn echtgenote Rebecca is hoofdredacteur van een klein kunsttijdschrift. Hun leven gaat zijn gang, met de gestage stroom van tentoonstellingen, recepties, diners en roddels. Hun huwelijksleven is comfortabel maar voorspelbaar. Wanneer de jongere broer van Rebecca, Ethan, een werkloze flierefluiter, bij hen komt logeren gebeurt er iets dat het leven van Peter voor korte tijd op zijn kop zet.
Cunningham vertelt het verhaal met veel compassie, als lezer leef je al snel mee. Zijn zorgvuldige taalgebruik geeft het verhaal voor mij een extra dimensie. Het is een genot om een tekst te lezen die zo raak en tegelijk 'at ease' overkomt. De tekst heeft bijna de zorgvuldigheid van een gedicht. De rust die daardoor ontstaat komt vooral tot zijn recht in de scènes die zich in de avond en nacht afspelen, wanneer het hectische leven in de stad tot stilstand is gekomen. Dat er aan het einde van de roman in feite niets lijkt te zijn veranderd in de levens van de hoofdpersonen past goed bij dit door Cunningham gecreëerde gevoel van rust. Maar onderhuids is alles gewijzigd, alleen zullen wij als lezer het vervolg niet meemaken. By Nightfall is een roman die nog lang in je hoofd blijft hangen.

woensdag 12 oktober 2011

Schrijverslevens

Jeroen Brouwers is sinds jaar en dag gefascineerd door de levens van schrijvers. Hij heeft daar al talloze essays aan gewijd. Hij lijkt het best op dreef te zijn wanneer het leven van een schrijver en diens productie niet helemaal - of: helemaal niet - hebben geleid tot een plaats in het pantheon van de grote auteurs. In die gevallen weet hij heel raak de zinloosheid en treurigheid van zo'n schrijversbestaan op te roepen.
Ook in De schemer daalt, het zevende deel in de reeks Feuilletons, staan weer van die verhalen. Ze zijn niet allemaal even interessant. Waar het stuk over Freddy de Vree nog boeiend is omdat hij zelf uitgever was van bibliofiele boeken, omgang had met beroemde schrijvers als W.F. Hermans en daar over schreef, daar is het essay over de Vlaamse auteur Maria Messens voor mij veel minder interessant omdat er in haar leven hoegenaamd niets gebeurde en haar werken nauwelijks tot geen lezerspubliek hebben gevonden. Hoewel zo'n volstrekt mislukt schrijverschap op zich wel weer een fascinerend gegeven is. En omdat Brouwers dit stuk bovendien met zulk oprecht mededogen en ontroering schrijft is het een genot om te lezen.
De mooiste artikelen waren voor mij die over Bob den Uyl en Geert van Oorschot. In dit laatste geeft Brouwers, deels naar aanleiding zijn correspondentie met de uitgever, een verslag van diens pogingen een (sleutel) roman en gedichten te schrijven. Waarvan hij de voltooide manuscripten naar eigen zeggen uiteindelijk heeft versnipperd en verbrand. Ook de twee  essays waarin Brouwers de leefwereld van zijn ouders in Indië en zijn eigen jeugd in internaten beschrijft, Autobiografische suite en Heimwee, vond ik prachtig omdat ze een wezenlijke aanvulling gaven op het beeld dat ik van Brouwers heb.

zondag 9 oktober 2011

Luchtig zomerverhaal

Voor de vakantie en speciaal voor de lange reis per auto heb ik de nieuwe roman van Herman Koch, Zomerhuis met zwembad, op mijn ipod opgeladen. Net als bij zijn vorige roman Het diner leverde dit boek mij wat ik ervan verwachtte: een luchtig, onderhoudend en soms zelfs spannend verhaal dat de tijd op een plezierige manier verdrijft. De hoofdpersoon, Marc Schlosser, is een huisarts met een praktijk in Amsterdam. Een van zijn patiënten is een bekende acteur die overlijdt aan een agressieve vorm van kanker. Gaandeweg blijkt dat Schlosser daar een niet zo frisse rol bij heeft gespeeld. Koch gebruikt de bulk van de roman om ons te vertellen hoe Schlosser daar toe is gekomen. Het heeft te maken met een gezamenlijk in een huis in Frankrijk doorgebrachte vakantie, het zich aangetrokken voelen tot elkaars echtgenotes en nog wat andere zaken. Ik heb er met plezier naar geluisterd. Mijn enige kritiek is dat de formule lijkt op die van Het diner. Hebben we hier te maken met een schrijver die een succesvol format heeft ontdekt en dat nu gaat uitmelken?

vrijdag 7 oktober 2011

Moby Dick

De roman Moby Dick verscheen in 1851. Het is het verhaal van kapitein Ahab, die bij een eerdere walvisexpeditie een been is kwijtgeraakt aan een 'agressieve' potvis genaamd Moby Dick. Hij wil nu  deze vis vangen en doden. Zijn schip, de Pequod, wordt bevolkt door een kleurrijke bemanning. De verteller is Ishmael, een man die ervoor heeft gekozen met een walvisvaart mee te gaan omdat hij zich vervreemd voelt van de samenleving. De eerste stuurman, Starbuck, probeert Ahab ervan te overtuigen dat wraak een verkeerd motief is, speciaal wraak op een dier dat niet voor zijn daden verantwoordelijk kan worden gehouden. Zo vertegenwoordigen meer bemanningsleden een rol die met symboliek is geladen.
Herman Melville, de auteur, heeft zelf enkele jaren meegevaren op een walvisvaarder. Die ervaring komt tot uiting in het boek, want hij overlaadt de lezer met hoofdstukken waarin hij - voor mijn gevoel - oeverloos doorgaat met het spuien van wetenswaardigheden over alle denkbare aspecten van de walvis en de jacht erop.  Dat remt de vaart van het verhaal, maar is tegelijk wel boeiend vanwege de tijdgebonden opvattingen.
Moby Dick is een taai boek. In een groot deel van het verhaal ontbreekt iedere vorm van actie. De daadwerkelijke jacht op Moby Dick begint pas kort voor het einde van het boek. Ik las het als een luisterboek. Dat werkt goed, want de taal van Melville is ernstig, gedragen, soms zelfs bombastisch. Bij het lezen zou ik daar wellicht niet door aangemoedigd zijn. De voorlezer, de acteur William Hootkins, weet daar raad mee en maakt er een spannende belevenis van.

zondag 2 oktober 2011

Opgesloten

Jack is vijf en woont met 'Ma' in 'Room', een ruimte van vier bij vier meter. Alle onderdelen van 'Room' heeft hij een naam gegeven: Table, Bed, Shelf, Rocker, Bath, Skylight etc. Hij slaapt in 'Wardrobe', een houten hok dat is afgescheiden van 'Room'. Hij moet daar precies om 9 uur 's avonds in liggen, dan kan hij niet zien - maar wel horen - hoe zijn moeder wordt bezocht door 'Old Nick'. Dat is, dat wordt langzaam duidelijk, de man die 'Ma' op haar negentiende heeft ontvoerd en opgesloten in een berghok achter in zijn tuin. Daar is Jack geboren, 'Room' is alles wat hij van de wereld heeft gezien. Het is zijn wereld.
In de eerste helft van haar roman Room beschrijft Emma Donoghue heel nauwgezet de besloten wereld van Jack en 'Ma'. De dagindeling kent een strak schema van huishoudelijke werkzaamheden, spelletjes en maaltijden, alles exact op een bepaald uur ingeroosterd. Jack weet niet dat er een wereld bestaat buiten de wereld die hij kent, de kamer. Zijn moeder heeft ooit besloten hem dat niet te vertellen om zijn leven draaglijker te maken. Hij mag televisie kijken, maar wel uiterst beperkt. Bovendien heeft zijn moeder Jack verteld dat de televisieprogramma's een niet bestaande fantasiewereld tonen. Jack heeft het in 'Room' naar zijn zin. De kamer vormt een vertrouwde wereld waarin hij zich thuisvoelt. Het enige minpunt is dat hij wel eens wat vaker een nieuw speeltje of boek zou willen krijgen. En ook het eten dat Old Nick meebrengt zou wel eens wat gevarieerder kunnen zijn. Op de helft van het boek vindt een dramatische ontwikkeling plaats. Door Donoghue zo ijzingwekkend beschreven dat ik het boek uren lang niet weg kon leggen. Ik wijd hier verder niet uit over de plot, dat moet je zelf maar lezen.
Van Donoghue las ik nog niets. Maar daar gaat verandering in komen. Een auteur die een vijfjarige jongen zo overtuigend kan neerzetten, en die bovendien een thema als ontvoering en opsluiting van een jonge vrouw en haar kind weet te beschrijven zonder zich te laten verleiden tot voor de hand liggend effectbejag heeft mijn sympathie.