Waarom citeer is dit oordeel over de voorganger van Beschavingen zo uitvoerig? Dat is omdat ik een patroon constateer. Ook ditmaal is het verhaal gebaseerd op een briljante gedachte: neem het ontdekken van Amerika door Christoffel Columbus in 1492 als uitgangspunt, geef die situatie een draai van 180 graden en laat vervolgens de ‘ontdekten’ op hun beurt de ‘Nieuwe Wereld’ Europa ontdekken. De wijze waarop Binet die aanzet uitwerkt mag je vindingrijk noemen. Columbus komt ook bij hem in 1492 met drie schepen afvaren op een hem onbekende kust, wat een van de eilanden van de Bahama’s blijkt te zijn. Op Cuba, waar hij naar doorvaart, weet een stam aan de kust hem zijn schepen afhandig te maken en de meeste van zijn mannen te doden. Een klein groepje overlevenden, waaronder Columbus, houdt nog even stand maar wordt uiteindelijk gevangen genomen. Ze zullen in de jaren erna de een na de ander in gevangenschap overlijden.
Zo’n veertig jaar later heerst er op Cuba een strijd tussen twee broers, beide koning van een stam. De minst machtige stam, geleid door koning Atawalpa, wordt door de ander naar de kust gedreven en omsingeld.. Daar ontdekt Atawalpaj op het strand enkele oude schepen – die van Columbus – waarmee hij met de restanten van zijn leger zo goed en kwaad als dat gaat zee kiest. Met behulp van de aan boord aanwezige zeekaarten en instrumenten om hun positie te bepalen weten ze na geruime tijd een grote stad aan een kust te bereiken. Dat blijkt Lissabon te zijn, de plaats waarvan Columbus vertrok voor zijn ontdekkingsreis.
Binet laat Atawalpa vandaar beginnen aan een avontuur dat hem met zijn schamele tweehonderd volgelingen eerst over het Iberisch schiereiland zal voeren, en vandaar als machtig vorst door grote delen van Europa. De Grote Inka, zoals hij als snel bekend staat, trekt rond als een ware ontdekkingsreiziger. Nieuwsgierig naar voor hem vreemde landen en culturen, zich verbazend over ongelijkheid en misstanden – vooral die in de katholieke kerk verbijsteren hem - en als een echte vorst hongerend naar macht weet hij zich een vooraanstaande plek te verwerven te midden van de gekroonde hoofden van Europa. Het eerste deel van zijn heroïsche reis eindigt met een ongehoorde climax, de gevangenneming van Karel V, de Rooms-Duitse keizer uit het Huis Habsburg. Tot dat moment is Beschavingen origineel, geestig en, als een historische roman die nadrukkelijk niet-historisch is, een hoogst ongewone spiegel van de Europese maatschappij van de eerste helft van de zestiende eeuw. Een relaas dat Binet doorspekt met kleine grapjes, zoals de ‘vastgespijkerde god’ die Atawalpa op iedere straathoek tegenkomt – Jezus Christus dus. Ook ‘sprekende bladeren' is een mooie, de benaming van Atawalpa voor manuscripten. En 'kaalkoppen' zijn priesters en monniken.
Vanaf Atawalpa’s bestijging van de Spaanse troon als opvolger van Karel V vliegt Binet voor mijn gevoel uit de bocht. De Grote Inka trouwt met de weduwe van Karel V, daarna neemt hij als tweede vrouw de weduwe van de Franse koning François I, hij weet zijn ‘Geloof van de Zon’ in grote delen van Europa populair te maken en zelfs de grote geleerden Thomas More en Desiderius Erasmus maken zich in een briefwisseling druk over de groeiende invloed van Atawalpa en de negatieve gevolgen daarvan. Wat begon als een uiterst creatieve en elegant verwoordde grap wordt nu zo ongeloofwaardig dat het bijna gênant is om te lezen. Sowieso geestdodend, want het is alsof Binet tijdens het schrijven gebruik maakt van lijstjes met onderwerpen en belangrijke historische personen die óók een plek moesten krijgen in het verhaal. En die hij er dan een voor een inwurmt. In stilistisch opzicht – en je leest Binet al niet om zijn verzorgde taalgebruik – krijgen veel passages daardoor het karakter van een opsomming. Bezat het eerste deel van het verhaal nog spanning en werd je met regelmaat verrast door onverwachte plotwendingen, hier zijn die ver te zoeken.
Conclusie: Na een fantastisch concept te hebben bedacht – laat een exotische ‘wilde’ Europa als de ‘Nieuwe Wereld’ ontdekken en houdt ons Europeanen zo een spiegel voor – en dat in de eerste helft van zijn boek op speelse wijze te hebben vormgegeven, lijkt Binet in de rest van zijn verhaal de controle over zijn idee kwijt te zijn. Had hij het misschien kleiner moeten houden?
Laurent Binet
Beschavingen
Vertaald uit het Frans door Liesbeth van Nes
365 blz
Meulenhoff