Lolita revisited

Qua timing had Kate Elizabeth Russell zich voor haar debuutroman My Dark Vanessa geen beter moment kunnen wensen. Het boek verscheen in het vroege voorjaar van 2020, op het moment dat de meest emotionele discussie rondom de MeToo beweging voorbij haar hoogtepunt was en de tijd rijp was voor meer reflectie. En dat is precies wat de roman biedt. Russell doet dat knap. Ze schetst de relatie tussen de vijftienjarige Vanessa Wye en haar leraar Engels, de 27 jaar oudere Jacob Strane, een verhouding die begint in 2000. Het initiatief gaat uit van Strane, en vanaf diens eerste voorzichtig aftasten ervaart Vanessa het als een spannend avontuur. Ook wanneer de relatie serieuzer wordt zal dat zo blijven. In haar beleving is er sprake van echte liefde tussen hen, veelzeggend is een uitspraak die ze jaren later zal doen in een discussie erover met een vriendin: ze was niet ‘raped raped’. Met andere woorden, ze ziet zich niet als misbruikt in de betekenis die daar gewoonlijk aan wordt gegeven, ze zocht de seks zelf.

My Dark Vanessa is een confronterend boek. Niet alleen omdat Russell haar beschrijvingen heel expliciet heeft gehouden, dat ze de doortraptheid van Strane’s handelen toont en analyseert – hij is Vanessa's leraar literatuur en geeft haar in het begin van hun verhouding Nabokov’s Lolita cadeau – maar ook omdat ze ons heel subtiel laat meebeleven hoe Vanessa tijdens de relatie, en ook in de nadagen daarvan, haar situatie ervaart. Als lezer zien wij hoe de gebeurtenissen haar beetje bij beetje een veelbelovende toekomst ontnemen, van een nieuwsgierig en gevoelig meisje een jonge vrouw vol neuroses maken. Ook dat lijkt Vanessa te ontkennen, want wanneer in 2017 een later slachtoffer van Strane haar benadert met de smeekbede haar te helpen door openheid van zaken te geven, voelt ze daar nog steeds weinig voor. Zij is immers niet ‘echt’ misbruikt. Ze ontmoet Strane van tijd tot tijd zelfs nog, al is dat vooral uit een misplaatst en machteloos terugverlangen naar een voorbije droom.

De discussie rondom MeToo vergt durf van de slachtoffers. Dit soort van misbruik roept immers sterke emoties op. Daarbij is het een onderwerp waarover vrijwel iedereen een uitgesproken mening heeft, wat bij discussies al snel leidt tot heftige uitspraken. Ik noem het een zwart-wit onderwerp. De bijdrage daaraan van Russell is dat ze op intelligente wijze een ‘case’ beschrijft, waarbij de drijfveren van de karakters tot in detail worden blootgelegd. Daarmee geeft ze ruimte aan de ook aanwezige grijstinten, al verandert dat niets aan de uitkomst. Een beklemmende leeservaring.

Kate Elizabeth Russell
My Dark Vanessa
372 blz
William Morrow

[Nederlandse editie: Mijn duistere Vanessa]