Dagen van grote schoonheid

De negentiende eeuw was voor de Verenigde Staten van Amerika een roerige periode. Terwijl in Nederland die eeuw gewoonlijk als ‘gezapig’ wordt omschreven en Thorbecke’s grondwetsherziening van 1848 de meest opzienbarende gebeurtenis lijkt te zijn geweest, vierde in Amerika een groot deel van de eeuw het geweld hoogtij. Tussen 1861 en 1865 bestreden de Noordelijke en Zuidelijke staten elkaar in de Burgeroorlog, met als inzet niet alleen de economische zeggenschap en de slavernij, maar ook twee volstrekt verschillende visies op de maatschappij. Daarvóór, in de jaren veertig en vijftig, vonden er op grote schaal militaire acties plaats tegen de oorspronkelijke bewoners, de Indianen. Zij werden verdreven uit alle gebieden waar de kolonisten hun oog op hadden laten vallen, in een grote beweging westwaarts. Bij verzet volgde niet  zelden een slachtpartij. Het is in die context dat Sebastian Barry zijn roman Days without End heeft gesitueerd.

Days without End beschrijft de lotgevallen van twee mannen: Thomas McNulty en John Cole. De eerste is een Ier die eind jaren veertig vanwege de aanhoudende hongersnood zijn land is ontvlucht, John Cole is afkomstig uit Nieuw-England. Beide zijn nog pubers wanneer ze elkaar ontmoeten. In de woorden van Thomas, de verteller: ‘John Cole was only twelve when he lit out a-wandering. First moment I saw him I thought, there’s a pal. That’s what it was. Thought he was dandy-looking sort of boy. Pinched though in the face he was by hunger. Met him under a hedge in goddamn Missouri. We was only under the hedge as a consequence the heavens were open in a downpour.’ Beide jongens hadden geen familie meer,  dus ‘it seemed natural and easy to join together in the enterprise of continuing survival.’

Thomas hanteert een heel persoonlijke stijl van vertellen, recht-toe, recht-aan en met een natuurlijke onbevangenheid die op sommige momenten iets poëtisch heeft. Zelfs als de jongens zich, in hun pogingen om te overleven, in vreemde situaties begeven of wanneer extreem militair geweld wordt beschreven blijft die toon iets transparants houden, hij verbergt niets.

Omdat ze jong zijn en nog weinig mannelijks hebben, worden ze door een exploitant van een saloon in een ‘frontiertown’ waar geen beschikbare vrouwen zijn ingehuurd om verkleed als meisjes te dansen met de mijnwerkers. Die weten ook wel dat ze niet met echte meisjes dansen, maar iets is beter dan niets na een week zwoegen onder de grond. Wanneer na enkele jaren hun mannelijke trekken te duidelijk worden nemen ze dienst in het leger. Ze zijn dan zeventien. Ze nemen deel aan strafexpedities tegen Indianen, moeten doden om te voorkomen dat ze zelf worden gedood, ondergaan het als een onafwendbaar lot. Maar ze hebben elkaar. Wat Thomas al eerder opmerkte in een terloopse recapitulatie van zijn leven, ‘Then nothing. Then America. Then John Cole. John Cole was my love, all my love’ wordt nu realiteit: ’And then we quietly fucked and then we slept’.

Sebastian Barry schetst een indringend beeld van het Amerika van die jaren. Van de oorlogshandelingen, van het leven in het leger en van de wetteloosheid die al dit geweld losmaakt. Als Thomas en John uiteindelijk, na op wonderbaarlijke wijze de oorlog te hebben overleefd, proberen een leven samen op te bouwen met een jong Indiaans meisje waar ze zich door omstandigheden de voogd van voelen moeten ze vluchten omdat vijanden die ze hebben opgedaan hen naar het leven staan. Om herkenning te voorkomen doen ze zich voor als een gezin: man, vrouw en kind. In feite is dat ook hun onderlinge relatie.

Die tocht, en ook een reis die Thomas later noodgedwongen alleen moet maken, voert door het indrukwekkende landschap van de Amerikaanse Midwest. De tijdloze schoonheid daarvan vormt een contrast met alle ruwheid en minachting die zich daarvoor heeft gemanifesteerd. En dat landschap wordt door Barry ook zo ingezet. Gekoppeld aan de drive van beide mannen om koste wat kost te behouden wat ze samen hebben verworven. Een American Dream, maar dan anders. Prachtig!

Sebastian Barry
Days without End
302 blz
Faber & Faber
[Nederlandse editie: Dagen zonder eind]