Riskante relaties

In 1782, zeven jaar voordat de revolutie het leven van een groot deel van de Franse adel overhoop zou gooien – en vrij vaak ook zou beëindigen – verscheen een roman in brieven die een prachtige illustratie is van de libertijnse levenswijze die in die kringen geliefd was. De schrijver was Pierre Ambroise François Choderlos de Laclos, het brievenboek Les liaisons dangereuses. De Laclos was een hoge militair die het onder Napoleon Bonaparte zou brengen tot generaal. Liaisons is zijn enige roman. Het werk geldt sinds verschijnen als een klassieker in de Franse letterkunde, terwijl de nieuwe vertaling in het Nederlands door Martin de Haan zeker al de vierde is die verschijnt. De huidige faam van het boek berust voor een belangrijk deel op de met prijzen overladen speelfilm Dangerous Liaisons van Stephen Frears uit 1988. Wie die film heeft gezien zal waarschijnlijk, net als ik, nooit meer het beeld kunnen kwijtraken  van de jonge John Malkovich als de vileine vicomte de Valmont en Glenn Close als de doortrapte marquise de Merteuil. Die beelden zaten mij tijdens het lezen van de roman dan ook danig in de weg, ofschoon ik gaandeweg moest constateren dat de casting van die twee hoofdrolspelers niet verkeerd was.

Les liaisons dangereuses, in de spitsvondige en moderne vertaling van Martin de Haan Riskante relaties genoemd, gaat over liefde, seks, genot, trouw en bedrog. De verwikkelingen worden in gang gezet en aangejaagd door de vicomte en de marquise, ex-minnaars die elkaar uitdagen. De vicomte verplicht zich een jong meisje, de vijftienjarige Cécile, te verleiden, waarna hij bij overlegging van het bewijs daarvan nog eens zijn gang mag gaan op de marquise. Voor de marquise is de uitvoer van dit plan de wraak op een edelman aan wie Cécile is beloofd, een ex-minnaar die haar de bons heft gegeven. Tegelijk neemt de vicomte zich voor de zedelijk hoogstaande en preutse madame de Tourvel, echtgenote van een rechtbankpresident, tot de zijne te maken. De aanleiding daartoe zou je verveling kunnen noemen, of het bewijzen dat je als een casanova zelfs een door anderen onmogelijke liefdestaak tot een goed einde kan brengen. 

De uitvoer van beide plannetjes heeft wat voeten in de aarde, maar verloopt ogenschijnlijk toch voorspoeding. Het gaat fout wanneer tussen de vicomte en de marquise, die aan het begin van de geschiedenis bondgenoten waren, verschillen van inzicht en irritaties ontstaan. De geslepen wijze waarop ze eerst achter de rug van de overige betrokkenen om kleine intriges bekokstoofden, laten ze dan op elkaar los. Zo doorkruist de marquise het strijdplan van de vicomte met een eigen verovering, een jonge aanbidder van Cécile. Ook staat ze steeds kritischer tegenover de tactiek van de vicomte, terwijl diens wat kort-door-de-bocht uitspraken in zijn brieven, over de rol van vrouwen in de dergelijke situaties, haar eveneens niet zinnen. Wanneer de twee kwade geesten zich op elkaar richten, gaat de controle over het proces verloren. En staat iedereen aan het einde met lege handen, of is dood.

De Laclos vertelt zijn verhaal middels 175 brieven, in lengte variërend van een halve tot zo’n tien bladzijden. Die van de vicomte en de marquise zijn de meest sprankelende. Zij bevatten de kern van het verhaal. Bij de marquise overheerst berekening, de vicomte laat zich vaak door zijn bravoure, die van een lefgozertje, meeslepen. Iedere briefschrijver heeft zijn of haar eigen stijl, of schrijffouten zoals de jonge Cécile. Het poëtische enthousiasme van haar aanbidder, het vrome getwijfel of gesmeek van madame de Tourvel, het volkse en de boerenslimheid van de knecht van de vicomte, enzovoort. Kortom, een heel palet aan stemmen die je na een aantal brieven gaat herkennen. Stemmen ook die ieder een morele opvatting ten aanzien van de liefde in het Frankrijk van die dagen vertolken. 

Pierre Ambroise François Choderlos de Laclos / Riskante relaties / Vertaald uit het Frans ‘Les liaisons dangereuses’ door Martin de Haan / 469 blz / Uitgeverij De Arbeiderspers