In de herfst van 1975 arriveert Buruma, 24 jaar oud, in Tokyo. Hij is niet alleen, zijn Japanse vriendin Sumie vergezelt hem. Ook beschikt hij over een basisinkomen voor de jaren in Japan, in de vorm van een beurs waarmee hij aan de Nihon University College of Art filmkunst gaat studeren. En voor introducties heeft hij ook gezorgd. De filmjournalist en –historicus Donald Richie, een Amerikaan die permanent in Tokyo woont, zal gedurende de drie jaar dat Buruma in Japan verblijft zijn leidsman zijn. Nieuwsgierigheid naar de hedendaagse Japanse cultuur is Buruma’s belangrijkste drijfveer, in het bijzonder de film en het theater. In Amsterdam – hij bracht zijn jeugd in Nederland door – heeft hij enkele jaren eerder in het Mickery Theater een voorstelling bijgewoond van de Japanse theatergroep Tenjo Sajiki, onder regie van de oprichter van het gezelschap, Terayama Shuji: ‘It was deeply weird, over-the-top, largely unintelligible, perversely erotic, rather frightening, and totally unforgettable’.
De eerste maanden doet hij niet veel meer dan rondwandelen door Tokyo en zich vol overgave onderdompelen. Hij is gefascineerd door wat enerzijds in veel opzichten oogt als een westers land, maar anderzijds een volstrekt eigen cultuur is. Hij bezoekt met zijn vriendin haar familie, die in een provinciestadje woont. Hij ontdekt de roman porno, een heel populair genre van soft porno films waar je gewoon met de familie naar toe kan gaan. De houding van de Japanners tegenover alle vormen van erotiek en seks verrast hem sowieso, die is heel open en tolerant.
Meer dan zijn studie, die hij netjes doorloopt, werpt hij zich op het hedendaagse theater. Hij legt contact met de oprichters en regisseurs van enkele van de belangrijkste gezelschappen, bezoekt repetities en voorstellingen, gaat mee op tournee en krijgt af en toe zelfs een heel klein rolletje. Zijn leven met deze gezelschappen vormt de kern van het boek. Zijn beschrijvingen van de soms uitzinnige voorstellingen, en de prachtige zwart-wit foto’s die hij daarvan veelal zelf maakte, brengen die stukken tot leven. De teksten zijn bevlogen, je merkt dat hij zich in deze wereld op zijn plek voelt. Een subtiel gevoel voor understatement en relativering zorgt ervoor dat hij altijd met beide benen op de grond terugkeert.
Buruma heeft in Japan contact met westerlingen die door de Japanners volledig worden geaccepteerd, als waren zij Japanners. Zelf bereikt hij die status niet. Wil dat ook niet. Hij stort zich met hart en ziel in zijn Japanse leven, maakt er goede vrienden, maar bewaart tegelijk de afstand die nodig is om die wereld van enige afstand te bezien en te duiden. En Japan vormt hem: ‘Even though I decided to leave Japan, I knew that Japan would never leave me. I arrived in Tokyo when I was still unformed, callow and eager for experience. I can only hope that this eagerness will never be entirely dissipated. To be fully formed is to be dead. But Japan shaped me when the plaster was still wet.’
In 1978 verlaat Buruma Japan. Bijna veertig jaar later, in 2016, zet hij deze heel persoonlijke herinneringen op papier. Ze stonden nog in zijn geheugen gegrift.
Ian Buruma
A Tokyo Romance. A memoir
244 blz
Atlantic Books
[Nederlandse editie: Tokio mon amour. Japanse avonturen]
