De moord op Margaret Thatcher

De afgelopen jaren had Hilary Mantel een wereldwijd succes met twee romans over Thomas Cromwell, de kanselier van de Engelse koning Hendrik VIII: Wolf Hall (2009) en Bring Up the Bodies (2012). Voor beide won zij de Man Booker Prize. De wereld die zij in die romans tot leven brengt sprankelt in historisch opzicht én als karakterstudie. De tot nu toe wat schimmige Cromwell wordt neergezet als een man van vlees en bloed, zijn drijfveren en ambities worden door Mantel ‘ingevuld’ en vervolgens op intelligente wijze benut voor het creëren van een meeslepende ‘biografie’. Thomas Cromwell volgens Hilary Mantel.

Ook in de verhalenbundel The Assassination of Margaret Thatcher is dat psychologische inzicht in het karakter van haar personages het – voor mij – sterkste element. In de meeste van de elf verhalen, variërend in lengte van tien tot veertig bladzijden, weet zij de hoofdfiguur op zo’n manier neer te zetten dat je die niet snel zult vergeten. De leeftijd van de personages varieert, van jonge meisjes tot gepensioneerde vrouwen. De vrouwen zijn inderdaad in de meerderheid, in verreweg de meeste verhalen treden zij ook op als verteller.

Stroef. Dat is het woord dat ik zou kiezen wanneer ik deze verhalen met maar één woord zou mogen omschrijven. En dan niet in de betekenis dat de verhalen niet lekker lezen, integendeel. Maar het is wel mijn karakterisering van de relatie van de hoofdpersonen tot hun omgeving. In de meeste verhalen verloopt het contact stug, zit er iets in de weg, ligt men elkaar niet helemaal. Dat wordt niet uitgesproken - we zijn tenslotte beschaafde Engelsen – maar door Mantel wel subtiel uitgewerkt.

Al direct in het eerste verhaal, Sorry to Disturb, is dat het hoofdthema. Een Engelse vrouw die vanwege de baan van haar echtgenoot in Saudi-Arabië woont, laat op een dag een Aziatische man binnen die van haar telefoon gebruik wil maken. Zijn dankbaarheid is groot, hij komt een paar dagen later terug om die nog eens te betuigen. En blijft dan terugkomen, en wordt steeds aanhankelijker, of meer opdringerig, net hoe je het bekijkt. Wat doe je daarmee?

Een hoogtepunt vind ik How Shall I Know You? Een schrijfster begeeft zich naar een provinciestad om een lezing te geven. De man van de organiserende leesclub haalt haar van het station en brengt haar naar het hotel. Dat blijkt een sfeerloze, vieze en voor haar gevoel ietwat bedreigende gribus te zijn. Wanneer de man haar een uurtje later weer ophaalt om met haar naar de lezing te rijden – ‘U had al gegeten, neem ik aan? – is ze blij dat die bezoeking aan haar voorbijgaat, hoewel ze omvalt van de honger. Kortom, de donkere kanten van de schrijver als beroemdheid.

Een ander juweeltje is The Heart Fails Without Warning, waarin een elfjarig meisje wordt geconfronteerd met de anorexia van haar drie jaar oudere zus. De onontkoombaarheid van het afglijden wordt door Mantel met ijzingwekkende nuchterheid beschreven. Of The School of English, waarin de lotgevallen worden beschreven van een Afrikaanse werkster bij een familie in St John’s Wood, een chique wijk in Londen. Dat is een Engeland dat wel heel ver is verwijderd van het Engeland van Thomas Cromwell. Maar dat, in zeker opzicht, net zo bizar is.

Het klapstuk van de bundel is het laatste verhaal, The Assassination of Margaret Thatcher. We schrijven 6 augustus 1983. Margaret Thatcher is dan ruim vier jaar premier van het Verenigd Koninkrijk. Ze is op het hoogtepunt van haar roem, nadat ze het jaar ervoor de Falklands heeft heroverd op Argentinië en ze door haar onverzettelijke opstelling de IRA tot wanhoop heeft gedreven. Het verhaal begint met de verbazing van een oudere, alleenstaande vrouw over alle media-aandacht voor een kleine oogoperatie die Thatcher ondergaat in een privékliniek aan de achterzijde van het gebouw waarin zij een appartement bewoont. De premier is daar voor de duur van drie dagen opgenomen, de wijk is door de politie in een onneembare vesting omgebouwd. De vrouw heeft enkele dagen eerder een loodgieter besteld om haar centrale verwarming na te kijken. Wanneer deze aanbelt laat ze hem binnen. Waarna ze langzaam ontdekt dat hij niet de loodgieter is, dat zijn tas geen gereedschap bevat maar een uiterst geavanceerd geweer. Vanaf het raam aan de achterkant van haar appartement heeft hij een vrij schootsveld naar het voorplein van de kliniek, waar Thatcher die middag afscheid zal nemen van de staf van het ziekenhuis en het verplegende personeel. De uren daarna gaat het over Thatcher als premier, over Ierland, over durven kiezen. De oude vrouw is verbaasd over zichzelf ….

Vorig najaar plaatste Hilary Mantel’s uitgever een voorpublicatie in The Guardian van juist dit verhaal. Dit nadat The Daily Telegraph, die er eerder veel geld voor had neergelegd, zich terugtrok. Die voorpublicatie leidde tot een storm van protest in de media. Tegenstanders spraken er schande van, voorstanders maakten zich sterk voor de vrijheid van meningsuiting. De lachende derde was natuurlijk Mantel’s uitgever. Zo doe je dat, denk ik dan.

Hilary Mantel / The Assassination of Margaret Thatcher / 304 blz / Harper Collins, 2015 // Nederlandstalige editie: De moord op Margaret Thatcher