Pride and Prejudice .... downstairs

In 2013 werd in Engeland een enquête gehouden onder televisiekijkers om het meest dramatische en onvergetelijke televisiemoment aller tijden te kiezen. Die eer ging, met een straatlengte verschil, naar de 'lake scene' uit Pride and Prejudice. In die scène komt Mr. Darcy terug op zijn landgoed Pemberley, stapt van zijn paard en duikt, vermoeid en bezweet, in een vijver. Wanneer hij druipend en wel zijn wandeling naar het huis vervolgt stuit hij op Elizabeth Bennet, die die dag toevallig als een 'toerist' het huis bezoekt. Verwarring bij beiden. De BBC zond de serie uit in 1995 en ik herinner me nog dat de duik van Mr. Darcy, gespeeld door Colin Firth, de volgende dag hét gespreksonderwerp was. Vooral bij de dames in mijn omgeving. De serie heeft inmiddels de status van een klassieker gekregen, een waardering die de roman van Jane Austen uit 1813 natuurlijk al lang had.

Voor iedereen die met weemoed terugdenkt aan de serie of het boek is er nu een uitstekend alternatief: een verslag van het dagelijks leven van Elizabeth Bennet en haar familie op hun landgoed Longbourn ten tijde van Elizabeths ontluikende romance met Mr. Darcy. Maar dan gezien door de ogen van het personeel. Een 'Pride and Prejudice Downstairs', zou je kunnen zeggen.

De hoofdpersoon in Longbourn is Mrs. Hill, die het huishouden bestiert en kookt. Haar man is verantwoordelijk voor de stallen. Zij worden bijgestaan door de ongeveer vijftienjarige Sara, de dienstmeid, en de jongere Polly. Daarnaast krijgen zij versterking van de ietwat mysterieuze James, die als huisknecht wordt aangesteld. Dit team moet er voor zorgen dat het de familie Bennet, bestaande uit vader, moeder en vijf dochters, aan niets ontbreekt. Jo Baker brengt nauwkeurig in beeld hoeveel werk zo'n relatief klein huishouden op een niet al te groot landgoed met zich meebrengt. Van het aansteken en -houden van de kachels, het legen van de bedpannen, het wassen van een ongelooflijke hoeveelheid kleding, het bereiden van twee warme maaltijden per dag, het schoonhouden van huis, erf en stallen en het per koets vervoeren van de vrouw des huizes en haar dochters naar allerlei feesten en andere bijeenkomsten in de buurt: het vult een lange dag, die voor het personeel om half vijf in de ochtend begint en pas om elf uur 's avonds eindigt. Jo Baker heeft zich goed gedocumenteerd, haar beschrijving van zo'n huishouden aan het begin van de negentiende eeuw komt heel geloofwaardig over.

Maar daar ging het mij bij het lezen van deze roman niet in de eerste plaats om. Ik kocht het boek vooral omdat ik nieuwsgierig was of het Baker zou lukken om naast Pride and Prejudice een zelfstandige, volwaardige roman neer te zetten. Een roman die vanzelfsprekend aansluit bij het 'moederboek', als het ware een spiegeling daarvan is, maar ook een roman die op zichzelf interessant is en moet kunnen boeien. Daarin is ze wat mij betreft geslaagd. Het is zelfs zo dat het gedoe dat zich 'upstairs' afspeelt, dat je kent uit de roman en de televisieserie, vaak niet meer dan een ruis vormt in de marge van het leven dat zich 'downstairs' afspeelt. Het personeel krijgt de essentie van het geflirt en de romances van de dochters Bennet wel mee, maar heeft lang niet altijd de tijd en de energie om daar lang bij stil te blijven staan. Hun eigen besognes zijn voor hen veel belangrijker.

Voor het personeel van Longbourn is de wereld heel klein. Verder dan de dichtsbijzijnde dorpjes reikt die niet. De wereld daarbuiten is voor hen ook een heel onzekere, waar gevaar en armoede dreigt. Mrs. Hill en haar man hopen dan ook hun hele leven op Longbourn te kunnen blijven. Dat betekent wel sloven en zwoegen, maar geeft een zekerheid en geborgenheid die onbetaalbaar is. De jonge dienstmeisjes kijken daar heel anders tegenaan. Baker brengt dat verschil van opvatting, een ontwikkeling die zich rond 1800 ook daadwerkelijk voordeed, mooi in beeld. Wanneer Sara met Elizabeth Bennet mee mag op een reis naar Londen en Kent is ze opgetogen. De werkelijkheid, en dan vooral het smerige, onhygiënische en gevaarlijke Londen, blijkt voor haar een schok.

Baker heeft het leven van het personeel net zulke interessante, dramatische en meeslepende verwikkelingen meegegeven als Austen dat deed voor de familie Bennet. Ik ga daar niets van onthullen, dat moet u zelf maar lezen. Maar het is een slim geconstrueerde intrige die de spanning er lang in houdt. Je gaat - of all people - Mr. Bennet in een ander licht zien.

Niet alles is wat het lijkt. Zeker niet in boeken en films. In april 2014 was Colin Firth te gast bij The Tonight Show. Hij vertelde gastheer Jimmy Fallon dat hij de befaamde duik in de vijver nooit zelf heeft gemaakt. Dat deed een stuntman. Het kletsnatte shirt dat tegen zijn lichaam plakte was dan ook gewoon natgespoten door een regieassistente. Hij had ook kunnen vertellen dat de scène in de vijver niet is te vinden bij Jane Austen, maar uit de pen vloeide van de scenarioschrijver van de BBC. De scène wordt nu vooral beleefd als een ontmoeting met een sexy tintje, maar ook dat klopt volgens die scenarioschrijver niet: 'I did not intend to highlight a sexual connection between Elizabeth and Darcy, but create an amusing moment in which Darcy tries to maintain his dignity while improperlly dressed and sopping wet'. Ook Colin Firth had gemengde gevoelens over het toevoegen van de scène: in een interview vergeleek hij zijn optreden daarin met dat van Ursula Andress die, gekleed in een witte bikini, uit de branding stapt in de allereerste Bondfilm, Dr. No.

Bovenstaande trivia maken duidelijk dat deze versie van Pride and Prejudice bijna twintig jaar na dato een cultstatus heeft verworven. Er wordt nog steeds over gesproken. Dat maakt het begrijpelijk dat auteurs zich laten verleiden tot het schrijven van een spin-off. Hier is dat niet gebeurd door middel van een simpele sequel of prequel, maar door een boek dat op subtiele wijze parallel loopt aan het origineel. Een boek dat ik met veel plezier heb gelezen en dat ik mij lang zal herinneren. Maar .... ook een boek waarin Mr. Darcy maar een heel kleine rol heeft.