Wanneer de Duitse troepen in 1941 Rusland binnenvallen, meldt Lev zich direct aan voor het leger. Hij wordt al na enkele maanden door de Duitsers gevangen genomen. Hij brengt de oorlog door als krijgsgevangene, in een kamp in de buurt van Leipzig. Omdat hij goed Duits spreekt proberen de Duitsers hem te ronselen voor spionage, maar hij weigert dat. Wel fungeert hij af en toe als tolk tussen zijn Russische medegevangenen en de kampleiding. Wanneer de Russen het kamp in 1945 bevrijden begint voor hem pas de echte ellende. Vanwege zijn werk als tolk wordt hij beschuldigd van hoogverraad. Na eindeloze verhoren en een schijnproces wordt hij veroordeeld tot tien jaar strafkamp. Door te brengen in het kamp Pechora, in het hoge noorden van Rusland.
Pechora ligt aan een rivier. In de drie tot vijf maanden per jaar dat de rivier niet is dichtgevroren wordt over het water hout aangevoerd, dat in het kamp wordt verwerkt tot meubilair. De eerste maanden van zijn verblijf is Lev ingedeeld bij de ploegen die de boomstammen uit de rivier halen en naar de zagerij slepen. Daarna wordt hij vanwege zijn technische opleiding achtereenvolgens tewerkgesteld in het laboratorium en de elektriciteitscentrale. Dat heeft het voordeel dat hij overdag in een verwarmde omgeving werkt, in de Siberische kou de beste garantie om het verblijf in het kamp te overleven. Het regime is streng, de kampbewakers slaan soms een gevangene dood omdat ze zin hebben in een verzetje, medische zorg is er vrijwel niet en het voedsel is uitermate slecht. Het sterftecijfer onder de gevangenen is hoog.
Een paar maanden nadat hij in het kamp is gearriveerd schrijft Lev een brief aan een tante van wie hij het adres nog weet. Om voor het eerst in vijf jaar te melden dat hij nog in leven is, maar ook - en vooral - om te informeren of Svetlana nog leeft. En om, zonder dat specifiek te vragen, erachter te komen of ze nog op hem wacht of intussen misschien een andere man heeft gevonden. Svetlana, die vijf jaar lang is blijven hopen dat hij zou terugkeren, schrijft hem direct terug. Dat is het begin van een briefwisseling die ruim 1.500 brieven zal opleveren.
Hun correspondentie, die begint in juni 1946 en eindigt kort voor zijn vrijlating in juli 1954, vormt de kern van het boek. Lev beschrijft in zijn brieven het harde leven in het kamp, de vernederingen die hij ondergaat, soms zijn wanhoop over de vraag of hij ooit nog vrijkomt. Svetlana's brieven zijn vaak persoonlijker. Zij verlangt naar hem. In de jaren dat hij in Pechora gevangen zit brengt zij hem vijf keer een bezoek, daarvoor vaak duizenden kilometers reizend per trein, soms zonder de vereiste papieren dus illegaal. Omdat zij als wetenschapper werkt op een instituut dat 'staatsgeheim' onderzoek doet naar rubber riskeert zij daarmee een zware straf wanneer zij zou worden ontdekt. Maar dat risico heeft zij over voor de - soms maar heel weinige - uren met haar man.
De brieven vormen een indrukwekkend monument. Enerzijds voor de mannen die terecht of onterecht in Stalins kampen terechtkwamen. De kampen waarin het leven meedogenloos kon zijn en waarin je als gevangene niet meer dan een nummer was. De brieven zijn anderzijds ook een prachtige weerslag van de liefde tussen twee mensen. Die, letterlijk vermalen door het politieke systeem, zichzelf wisten te blijven, hun waardigheid behielden en hun liefde als het belangrijkste op de wereld bleven beschouwen.
Orlando Figes ontdekte de brieven in 2007, kort nadat Lev en Svetlana ze aan het Moskouse Memorial Archief schonken. In 2008 sprak hij zelfs nog met het paar. Het verslag daarvan is een mooie afronding van een ontroerend verhaal.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten