Verdreven uit Silezië

Silezië ligt in het uiterste zuidoosten van Duitsland, in het grensgebied met Polen en Tsjechië. Het is een landstreek die in het verleden steeds deel heeft uitgemaakt van een van die drie landen. De laatste honderd jaar gingen de wisselingen snel. Na de Eerste Wereldoorlog besloten de geallieerden het belangrijkste deel ervan, dat met de mijnbouw en industrie, bij het zojuist in ere herstelde Polen te voegen. Hitler nam het eind jaren dertig weer terug. Na de Tweede Wereldoorlog werd het opnieuw Pools. En toen gebeurde ook wat daarvóór nooit had plaatsgevonden: de Duitsers die er woonden werden beschouwd als vreemdelingen en moesten vertrekken. Degenen die toch bleven werden in Polen tweederangs burgers.

De voorouders van Laura Starink komen ook uit deze streek en ondergingen hetzelfde lot. Haar moeder trouwde in 1949 met een Nederlandse man en kwam in Nederland wonen. Silezië was thuis, in Arnhem, geen gespreksonderwerp. Zelfs wanneer Starink als kind bij haar Duitse familie ging logeren, die sinds de deportatie uit Silezië net over de grens in het Münsterland woonde, werd er niet over gesproken.

Midden jaren negentig nam Starink - journaliste bij de NRC en correspondent voor de krant in Moskou - haar moeder mee op een reis naar Silezië. Ze bezochten daar de plekken waar het leven van de familie zich had afgespeeld. Was die reis nog een min of meer vrijblijvende exercitie om iets meer te weten te komen over haar voorouders, sindsdien - en vooral sinds het overlijden van haar moeder in 2008 - heeft Starink haar speurtocht planmatiger opgezet. Meerdere lange verblijven in het gebied, gesprekken met ooms en tantes, archiefonderzoek en literatuur over het onderwerp hebben geleid tot een schat aan gegevens.

Daarmee vertelt ze een goed gedocumenteerd verhaal dat zowel de persoonlijke belevenissen van haar familieleden beschrijft als de grote gebeurtenissen. De gruwelijke ervaringen van haar grootouders in de Eerste Wereldoorlog, de moeilijke tijd tijdens de depressie erna, het langzaam maar zeker ingelijfd worden door de Nazi's, de Tweede Wereldoorlog: het komt allemaal langs. Maar het meest ingrijpend voor haar familie zijn de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog. Het communistische Polen wil hen niet, ze worden gedwongen alles wat ze bezitten achter te laten en in West-Duitsland helemaal opnieuw te beginnen.

Starink beschrijft de geschiedenis grotendeels door de ogen van haar familieleden. Daardoor, en door haar eigen verwerking daarvan, is het een heel persoonlijk relaas geworden. Waarin voelbaar wordt hoe de levens van individuen volledig ontregeld kunnen worden door gebeurtenissen waar ze zelf geen enkele invloed op hebben.