Maarten ´t Hart & de Grote Prijs

Maarten ´t Hart krijgt de P.C. Hooft-prijs 2025. Voor zijn omvangrijke verhalende proza. Eindelijk gerechtigheid, dacht ik toen ik het bericht hoorde. Maar het hing ook wel een beetje in de lucht, had ik het gevoel. In de marge van steeds meer bekroningen de afgelopen jaren gingen recensenten openlijk opmerkingen maken over het feit dat aan ’t Hart, die de tachtig naderde en een broze gezondheid heeft, nog steeds geen grote literaire prijs was toegekend. Terwijl hij toch een indrukwekkend oeuvre bij elkaar schreef, bestaande uit romans, korte verhalen en een gevarieerde verzameling essays en ander kritisch werk. Er zijn schrijvers die met minder een van de grote prijzen wisten te bemachtigen. 

Toegegeven, ’t Hart is misschien niet de grootste stilist. Maar als verteller weet hij je mee te slepen als weinig anderen. Ook heeft hij de prettige gewoonte om complexe zaken in het kader van zijn betoog eenvoudiger voor te stellen. Een mooie uitspraak is deze: ´De Bijbel is acht keer zo dik als de Koran en tachtig keer gewelddadiger.´ Of het laatste deel van deze stelling nu klopt of niet, hier kunnen strenge gelovigen het wat hem betreft mee doen. Zelf is hij een afvallige, bewondert met betrekking tot het geloof alleen nog de muziek van Johann Sebastian Bach, het liefst gespeeld op een kerkorgel.

Tot voor enkele jaren geleden schreef ik boekbesprekingen voor de website Boekenbijlage.nl. In 2014 bedacht de webmaster daarvan dat het aardig zou zijn Maarten ’t Hart eens te interviewen. En omdat ik nog weleens een boek van hem besprak, viel mij die eer te beurt. Langskomen mocht ik niet - hij schermt zich wat af van publiciteit - maar een lijstje met vragen opsturen was prima. Ik ontving per kerende mail de antwoorden. Naast nogal voor de hand liggende vragen had ik ook wat meer prikkelende bedacht. Zo ook de vraag wat hij zou doen als er iemand zou aanbellen die zijn biografie wilde schrijven. Het antwoord was nog afwijzender dan ik had ingeschat: ´Er heeft hier nog geen biograaf aangebeld. Zou er een aanbellen, dan wordt hij (of zij) niet binnengelaten. Wel zou ik zijn naam en adres noteren en vervolgens zou ik contact opnemen met een huurmoordenaar.´ Lichtelijk overdreven, vanzelfsprekend ….

Het geeft in ieder geval een idee van de hobbels die Elsbeth Etty vijf jaar later heeft moeten nemen om ’t Hart zover te krijgen mee te werken aan een  boek over zichzelf. Geen echte biografie, meer een aanzetje daartoe. Het werd Minnebrieven aan Maarten. Over Maarten ’t Hart en zijn oeuvre. In de proloog doet ze verslag van haar pogingen door hem te worden toegelaten tot zijn wereld. Het werden uiteindelijk een uitvoerige briefwisseling en toch ook wat openhartige gesprekken. Het leverde een boekje op dat voor een liefhebber als ikzelf toch allerlei feitjes en ook wat nieuwe inzichten oplevert. De titel ervan, Minnebrieven aan Maarten, ontleent Etty aan een boek van een van haar helden, Multatuli. In zijn prachtige Minnebrieven bedelft deze de lezer onder een bedwelmende veelheid aan informatie, belevenissen, analyse en emotie. Ambitieus van die Etty, denk ik dan, ’t Hart is geen Multatuli ….

Welke onderwerpen snijdt ze aan? Allereerst gaat ze met ’t Hart naar Maassluis, het toneel van veel van zijn werk. Het ‘waarheidsgehalte’ van die plek in ’t Harts oeuvre intrigeert haar. Vervolgens zaagt ze hem door over zijn relatie tot zijn vader, tot zijn geliefde schoolmeester meester Mollema en zijn neiging om zich verkleed als vrouw in het openbaar te begeven. 't Harts reactie daarop is hoogst interessant, moet ik zeggen. Dat is een momentje ouderwets leesplezier. Vervolgens wordt God door Etty onder vuur genomen. ’t Hart schrijft al decennia over zijn afvalligheid, maar het is aardig om te lezen hoe hij op de vragen van Etty reageert. Als laatste komt de polemist ’t  Hart aan bod. Eigenlijk laat hij in debatten over allerlei onderwerpen zien dat de kunst van de polemiek voor hem wezenlijk deel uitmaakt van de polemiek zelf, en in sommige van die debatten misschien wel de boventoon voert.  Zoals in de stukken waarin hij de draak steekt met het feminisme. Waarmee we weer terug zijn bij zijn visie op de vrouw. En bij zijn travestie. 

Dát is het aantrekkelijke van dit boekje en de aanpak van Etty. Bij ’t Hart heeft alles met alles te maken en zijn wereld is vrij klein, dus een biograaf heeft al snel een vrij compleet beeld in handen. Maar of hij op al haar vragen naar waarheid heeft geantwoord? Daarvoor durf ik mijn hand niet in het vuur te steken.

Elsbeth Etty / Minnebrieven aan Maarten. Over Maarten ’t Hart en zijn oeuvre / 152 blz / De Arbeiderspers, 2019