Treinen

In mei 2013 werd Paul Theroux door de Engelse krant The Guardian geïnterviewd over zijn boek The Great Railway Bazaar. Dat was zijn eerste reisboek. Hij publiceerde het in 1975 en nu, bijna veertig jaar later, is het uitgegroeid tot een klassieker. In het interview vertelt hij over zijn levenslange fascinatie met treinen: als jongen ging hij met de trein naar school, in Boston; als student doorkruiste hij Europa; als vrijwilliger bij het Peace Corps treinde hij door Malawi en Mozambique; en als docent in Singapore verkende hij in zijn vrije tijd die regio van Azië per spoor. Ook mijmert hij wat over de dingen die het reizen per trein voor hem zo aantrekkelijk maken. Dat zijn er veel, maar het belangrijkst is de sensatie dat je, gezeten achter de ramen van je coupé, een vloed aan kleine stukjes leven voorbij ziet komen, er als het ware langs scheert: 'One sees, too, so many little bits of uncompleted life.' Reizen op veilige afstand van wat je ziet, zou je kunnen zeggen. Waarbij de keuze om uit te stappen en op verkenning uit te gaan bij jezelf ligt.

Nadat Theroux vanaf het eind van de jaren zestig enkele romans had gepubliceerd, kwam hij in 1973 op de gedachte eens een heel lange treinreis te maken en daarover een boek te schrijven. Ter voorbereiding schafte hij een spoorboekje voor de hele wereld aan, 'Thomas Cook's Oversees Timetable: Railway, Road and Shipping Services Outside Europe'. In deze vuistdikke spoorbijbel stonden alle spoorlijnen tot achter in Siberië genoemd, compleet met de rijschema's. Daaruit begreep Theroux dat het maken van zo'n lange treinreis eigenlijk heel eenvoudig was: 'It was simply a matter of changing trains'.

Theroux vertrekt vanuit Londen. Van daaruit reist hij via Parijs, Istanboel, Teheran en de Khyberpas tussen Afghanistan en Pakistan naar India. Na Bombay en New Delhi gaat het richting Mandalay in Birma, daarna via Thailand en Maleisië naar Vietnam. Vandaar vliegt hij naar Japan, doorkruist dat en vertrekt per boot vanuit Yokohama naar Wladiwostok. Daar neemt hij de eindeloos lange Trans Siberië Express in westelijke richting. De reis duurt vier maanden, Theroux vertrekt in september en is rond kerst weer thuis.

Waar gaat het Theroux om? Dat is vanaf het begin al duidelijk: vooral om de mensen, om zijn medereizigers. Van de met koffers en pakjes zeulende oudere heer Duffill in de eerste etappe tot de wodka drinkende melancholieke Russen in de laatste etappe, zij zijn de hoofdpersonen in het boek. Door hun verhalen leer je iets over hun land. Deze aanpak is Theroux in zijn latere reisboeken blijven hanteren. Er zijn onvergetelijke portretten uit voortgekomen. Maar ook de landschappen, de bijzondere spoorlijnen en de soms prachtige koloniale spoorwegarchitectuur worden beeldend beschreven. De route van de Mandalay Express loopt door een subliem landschap, een landschap dat je je door de beschrijving zo kunt voorstellen, daar heb je geen foto bij nodig. De eentonigheid van het Siberische en Russische landschap, tijdens de bijna 10.000 kilometer tussen Wladiwostok en Polen, doet niet alleen de Russen naar de drank grijpen. Ook Theroux ontkomt er niet aan.

Zoals gezegd, The Great Railway Bazaar is het eerste reisboek van Theroux. Het boek betekende ook zijn doorbraak naar een groot publiek. In zijn latere reisboeken zou hij nog vaak de trein pakken: van Caïro naar Kaapstad, dwars door China en naar Patagonië in het uiterste zuiden van Zuid-Amerika. Lopend heeft hij de Middellandse Zee 'omcirkeld' en ook de kusten van Groot-Brittanië verkend. Maar de mooiste reis van allemaal is voor mij toch The Happy Isles of Oceania, waarin hij in een opvouwbare kano de eilanden in de Stille Zuidzee bezoekt.

In 2008 legde Theroux een groot deel van de route van The Great Railway Bazaar opnieuw af. Van wat hij vijfendertig jaar later aantrof deed hij verslag in het mooie Ghost Train to the Eastern Star. De wereld die hij aantrof was flink veranderd sinds zijn eerste reis. Maar ook hijzelf was een half leven ouder. Die reis werd daarom óók een persoonlijke ontdekkingstocht.