Twee maanden geleden verscheen de eerste audioversie ooit van
De zondvloed, het monumentale epos van
Jeroen Brouwers waarin hij terugkeert naar zijn jeugd in Nederlands-Indië, het Jappenkamp, zijn kostschooljaren in Nederland, zijn vroege schrijverschap en eerste huwelijk. De roman dateert van 1988, de in 1940 geboren Brouwers liep tijdens het schrijven dus tegen de vijftig. En dat merk je. Hij is zelfverzekerd, want heeft in die fase van zijn schrijverschap al een indrukwekkend oeuvre op zijn naam staan. Hij is ongenadig, zowel voor anderen als voor zichzelf. En hij is precies, heeft over de betekenis van wat hij wil zeggen nagedacht en er de juiste woorden voor gevonden. Voeg daar zijn neiging tot het neerpennen van een warmbloedige taal bij en je hebt een Brouwers die alle registers open heeft gezet.
Ik las de roman in 1988, zoals ik na het in 1977 verschenen Zonsopgangen boven zee vrijwel alles van hem las. Noteerde in mijn leesschrift onder mijn korte impressie vijf sterren. Dat laatste doe ik niet meer, maar m´n oordeel zou nu niet anders zijn. Na 37 jaar een boek herlezen kan mee- of tegenvallen. Het doen van een ontdekking en daardoor verrast zijn is er niet of nauwelijks meer. Het is nu puur de inhoud en kracht van het verhaal en de tekst die bewondering kunnen afdwingen of. Om dat een handje te helpen herlees in het liefst in de vorm van een luisterboek. Dat voegt een nieuwe sensatie toe, zeker als de ‘stem’ professioneel is. In dit geval is het Cees van Ede, oud-presentator van radio- en televisieprogramma’s. Zijn rustige, vrij neutrale toon vormt een contrast met de soms barokke taal en de emoties die Brouwers oproept, maar zorgt wel voor een zekere balans die aangenaam luistert.
In 1988 koos de uitgever voor het boek een omslag met daarop de beroemde prent van Hokusai,
Onder de golven van Kanagawa. Het overdonderende natuurgeweld waaronder de prauw lijkt te bezwijken is toepasselijk voor de inhoud van het verhaal. Voor het luisterboek werd speciaal een nieuw beeld gemaakt, een tekening waarin je Brouwers verwoed een stapel papier ziet volschrijven. Op de achtergrond een bos, en Brouwers is niet de Brouwers uit 1988 maar de man zoals hij eruitzag in zijn laatste jaren, omstreeks 2020. De drie kleine rode bollen rechtsonder lijken te verwijzen naar de drie romans waarin Brouwers ‘afrekende’ met zijn jeugd, in Nederlands-Indië en Nederland:
Het verzonkene (1979),
Bezonken rood (1981) en het onderhavige boek,
De Zondvloed, waaraan hij acht jaar schreef. De eerste twee, niet al te dik, hebben sinds hun verschijnen herdruk na herdruk beleefd,
Bezonken rood zelfs al meer dan vijftig (!).
De Zondvloed, misschien door de omvang, haalt dat bij lange niet. Maar is voor mij wel de mooiste van de drie. De meest complete beleving. En in zekere zin ook Brouwers' romanoeuvre in het klein.
Jeroen Brouwers / De zondvloed / Luisterboek, voorgelezen door Cees van Ede / 26 uur en 48 minuten / Atlas Contact, via Storytel, 2025
Jeroen Brouwers / De zondvloed / 762 blz / De Arbeiderspers, 1988
