Een onbereikbaar ideaal

De geschiedenis van Nederland telt de nodige zwarte bladzijden. Een daarvan is het besluit van de toenmalige regering om in 1951 KNIL-militairen van Molukse afkomst tijdelijk naar Nederland te halen, in afwachting van een politieke oplossing van hun status binnen de nieuwe staat Indonesië. Het ideaalbeeld van deze Ambonezen, zoals ze ook werden genoemd, was een onafhankelijke republiek onder de naam Republik Maluku Selatan, in Nederland beter bekend onder de afkorting RMS. In april 1950 stichtten zij die republiek ook daadwerkelijk. Voor de 12.500 Molukkers die in 1951 in Nederland arriveerden was het de droom  waaraan ze lange tijd zouden vasthouden. Een droom die nooit werkelijkheid werd, door onwil van Indonesië en desinteresse van Nederland. Coen Verbraak maakte daar voor BNNVARA onlangs een reeks documentaires over waarin hij veertien Molukkers interviewde. Die vraaggesprekken bundelde hij in uitgebreidere vorm in De Molukkers. Een vergeten geschiedenis. 

Het lezen van die vraaggesprekken heeft een wat vervreemdende bijwerking. Dat wordt veroorzaakt door de gedeeltelijke herhaling van elementen in die veertien gesprekken. De oudste persoon die zijn verslag doet is nu 85, de jongste 42. Ze hebben allemaal een persoonlijk verhaal en unieke ervaringen, maar melden vrijwel zonder uitzondering ook dezelfde punten. En juist die herhaling bevat de kern van het verhaal, en is tevens de kracht ervan. Het rijtje is bekend: de uitnodiging om naar Nederland te komen voor een tijdelijk verblijf; het onverwachte ontslag als militair bij het KNIL direct na aankomst in Nederland; de belabberde huisvesting, vaak in koude en beschimmelde barakken in voormalige concentratiekampen als Westerbork en Vught; de verbroken beloftes van de Nederlandse regering; en natuurlijk de treinkapingen en de gijzelingen vanaf 1975, uitgevoerd door de tweede generatie. Dat die geschiedenis inmiddels vaak is verteld maakt deze bundel niet overbodig. Integendeel, het concept van de 1-op-1 gesprekken levert naast meningen en uitspraken over deze bekende feiten tal van heel persoonlijke nuances op die het grote beeld verrijken.  

Tot 1957 leefden de Molukkers hier op staatskosten, daarna werd die regeling afgeschaft en werden ze zelf verantwoordelijk voor hun onderhoud. Die omslag in het beleid maakte velen definitief duidelijk dat een terugkeer naar de Molukken een utopie was en zou blijven.  Dat was hard. Maar tandenknarsend accepteerden de meesten deze zoveelste vernedering. Pas een kleine twintig jaar later, midden jaren zeventig, zou de tweede generatie in opstand komen. De executie in 1966 door Indonesië van Chris Somoukil, partijlieder van de RMS, zette de zaak onder druk. Een officieel staatsbezoek van president Soekarno op uitnodiging van Nederland, vier jaar later, liet de boel ploffen. De bezetting van de ambstwoning van de Indonesische ambassadeur in Wassenaar was de aanzet, enkele jaren later gevolgd door de kapingen en gijzelingen. De oudere generatie kon over het algemeen begrip opbrengen voor die acties, een deel zelfs voor de executie van drie gijzelaars. Dan had de Nederlandse staat het maar niet zover moeten laten komen. Maar het gijzelen van een lagere school vol kinderen ging hen toch te ver.

Nu, zeventig jaar na hun komst naar Nederland, is het grootste deel van de Molukkers geassimileerd.  Het ideaal van de RMS is bijgezet in het museum, want menigeen realiseert zich dat ook daar, op de Molukken, de situatie na al die tijd is veranderd. Een enkeling keerde op latere leeftijd terug voor een vakantie en familiebezoek. En wandelde daar dan door en rond het dorp van herkomst, met tranen in de ogen, zich beseffend hoe het had kunnen lopen.

Verbraak is een doorgewinterde interviewer. In deze bundel is hij de grote afwezige, hij laat de veertien getuigen aan het woord. Hun namen hadden ook op de titelpagina kunnen staan.

Coen Verbraak /  De Molukkers. Een vergeten geschiedenis / 221 blz / Alfabet Uitgevers, 2021