Een deel van de verklaring hiervoor is dat Van Reybrouck zodra dat mogelijk is, en dat is zo’n beetje vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw, betrokkenen, ooggetuigen en directe nazaten daarvan aan het woord laat. Je krijgt als lezer op die manier een heel direct verslag van gebeurtekissen, en ook een heel persoonlijk. De gruwelen van oorlog en wat genoemd wordt de politionele acties worden heel aangrijpend slachtoffers en omstanders zelf verwoorden hoe ze die ondergingen.
Maar het verhaal begint natuurlijk veel eerder. De eerste periode waar Van Reybroeck lang bij stilstaat is de zeventiende eeuw, de periode waarin de Hollanders via de speciaal daartoe opgerichte VOC het land langzaamaan modelleerden richting een wingewest. Veel consideratie met de Indonesiërs hadden ze daarbij niet, er werd geregeerd met harde hand. Het optreden van iemand als Jan Pietersz Coen is berucht, en brengt Van Reybrouck tot de verzuchting dat de VOC meer met bijlen dan met zeilen heerste.
Van Reybrouck is meesterlijk in de verbeelding van historische situaties. De wijze waarop hij in zijn introductie van de eind negentiende, begin twintigste-eeuwse maatschappij als beeld de pakketboot hanteert – en wat is er in dit eilandenrijk meer Indisch? – en de organisatie daarvan in hogere en lagere dekken verbindt aan de organisatie van de samenleving zal ik niet snel vergeten. Ook is hij sterk in de kernachtige formulering. Een lange passage over onrecht en onderdrukking, onderbouwd met harde gegevens, sluit hij af met de verzuchting ‘maar er komt een punt waarop alle statistiek verdampt’. De historicus Van Reybrouck leent zijn stem even aan de mens.
De laatste jaren van de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië waren niet de fraaiste. Van Reybrouck laat fijntjes zien dat dit mede werd veroorzaakt doordat niemand van de regering ooit naar de kolonie was afgereisd om ter plekke poolshoogte te nemen, het land en de mensen enigszins te leren kennen. Zij namen hun beslissingen vanuit een westers, koloniaal en verouderd gedachtengoed. De vrijheidsstrijd waarvoor de Indonesiërs zich gereed maakten paste binnen de ontwikkelingen in de naoorlogse, moderne wereld. De oude mannen in Den Haag wilden behouden wat al zo lang van hen was, de jonge mannen in Indonesië hadden een ideaal voor ogen waarin hun land onafhankelijk was. Vrij was. De jonge mannen zouden winnen.
David van Reybrouck / Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld / Luisterboek, voorgelezen door Mathijs Deen / 23 uur en 5 minuten / Bezige Bij, via Storytel