Aan de wandel

Het zal omstreeks 1997 of iets later zijn geweest. Het waren de jaren waarin J.J. Voskuil de zeven delen van zijn befaamde reeks Het Bureau publiceerde. Vanaf het eerste deel was ik een verslaafde. Hield bij wanneer een volgend deel verscheen, stond op dat moment bij de boekhandel op de stoep. Zo ook op een doordeweekse vroege ochtend eind jaren negentig, bij het verschijnen van het derde of vierde deel. Ik werkte toen in het centrum van Den Haag, de dichtstbijzijnde goede boekhandel was Verwijs, op het Buitenhof. Ik was niet de enige, maar wel de eerste. Achter mij vormde zich langzaamaan een rij zielsverwanten, smachtend naar het openen van de deur. Ook Radio West was paraat, de populariteit van de reeks was inmiddels een nieuwsfeit geworden. Wat de verslaggever mij vroeg weet ik niet meer, evenmin wat ik antwoordde. Evengoed beschouwde ik het interview wel als een soort wapenfeit, dat ik die dag gretig doorvertelde aan collega’s en familie. Als een bewijs van mijn goede literaire smaak? Wie weet. Mijn omgang met de literatuur is vandaag de dag wat relaxter dan toendertijd …

De zeven delen van Het bureau gelden tegenwoordig als een van de hoogtepunten van de Nederlandse literatuur. Nooit eerder beschreef iemand zo in detail de gang van zaken op een kantoor, in dit geval het Meertens Instituut, een organisatie die wetenschappelijk onderzoek verrichtte naar allerlei aspecten van de Nederlandse volkscultuur. Voskuil werkte daar dertig jaar, eerst als onderzoeker, later als hoofd van zijn afdeling. Zijn deskundigheid werd geprezen, maar hij voelde zich er eigenlijk nooit gelukkig, niet inhoudelijk en niet in de omgang met zijn naaste collega’s. Dat spanningsveld, en zijn gevoel van eenzaamheid in de werksituatie, vormt de kern van de reeks boeken waaraan hij na zijn pensionering begon.

Voskuils alter ego is Maarten Koning. Hij is getrouwd met Nicolien. Zij moet wel een van de meest opmerkelijke karakters in de Nederlandse literatuur zijn: links, tegen de maatschappij, een dromer en idealist pur sang. Ook Maarten bezit die eigenschappen, maar dan in een light versie. Beiden ervaren dat die idealen in het leven niet worden vervuld. Maarten ondergaat dat met een zekere berusting, bij Nicolien leidt het bij vlagen tot opstandigheid.

Ik ken iemand die de volledige reeks van ruim vijfduizend bladzijden voor de tweede keer heeft gelezen. Mijn ontzag daarvoor is groot. Ik zou dat eigenlijk ook wel willen, maar als ik dan bedenk welke andere boeken ik in plaats daarvan kan lezen, blijft het bij een voornemen.

Maar deze selectie van wandelingen, gebundeld in Had je nog willen wandelen? Mieterse wandelingen met Maarten Koning,  is precies goed. Maarten en Nicolien wandelden graag, en het zijn ook hun gezamenlijke tochten die de bulk van deze bundel vormen. Al wandelend wordt Maarten een met de natuur, zijn gemoed ervaart het wandelen als iets weldadigs. De spanningen die voortkomen uit zijn werk vloeien uit hem weg. Dat gebeurt zelfs tijdens zijn wandelingen naar en van kantoor, of in de middagpauze. Nicoliens karakter vertoont dwangmatige trekjes, wandelen is voor haar iets dat planmatig dient te worden uitgevoerd, en het liefst altijd volgens hetzelfde stramien. Dat levert de nodige twistgesprekken op die Maarten, door ervaring wijs geworden, steeds beter weet te pareren. Ondanks die wrijvingen tonen de wandelingen ook dat zij een hecht paar zijn. Ze houden van dezelfde dingen, en hebben ook aan dezelfde dingen een hekel. Al brommend en knorrend vinden ze elkaar steeds weer.   

Het was een lumineus idee van 'beroepswandelaar' Wim Huijser om een selectie te maken uit de wandelingen. Daarmee isoleer je een heel wezenlijk aspect van het leven van Maarten en Nicolien. Ik vond het een uitermate plezierig weerzien met oude bekenden. Het Bureau herlezen zal ik niet snel doen, maar al googelend ontdekte ik zojuist dat het hoorspel dat twintig jaar geleden van de reeks werd gemaakt, 475 afleveringen van 15 minuten, beschikbaar is als podcast …

J.J. Voskuil / Had je nog willen wandelen? Mieterse wandelingen met Maarten Koning / Samengesteld door Wim Huijser / 335 blz /  Uitgeverij Van Oorschot