Vrij als een vogel

Is het mogelijk om, wanneer je als slaaf bent geboren, je voor te stellen hoe het is om geen slaaf meer te zijn? De vijfjarige George Washington Black, in 1818 geboren op een suikerplantage in Barbados, kan zich daar maar moeilijk een beeld van vormen. Wanneer hij aan zijn verzorgster Big Kit vraagt hoe het is om vrij te zijn, antwoord zij: ‘Oh child, it like nothing in this world. When you free, you can do anything. […] You go wherever it is you wanting. You wake up any time you wanting. When you free’, she whispered, ‘someone ask you a question, you ain’t got to answer. You ain’t got to finish no job you don’t want to finish. You just leave it’. I closed my heavy eyes, wondering. ‘Is really so?’ Als vijfjarige kan hij het antwoord nauwelijks bevatten, maar ruim tien jaar later is hij daadwerkelijk een vrij man. In deze betoverende roman vertelt de Canadese auteur Esi Edugyan het verhaal van Washington Black, roepnaam Wash. Ze doet dat met aandacht voor de sociale geschiedenis, maar ook met een subtiel gevoel voor nét die verhalende elementen die de roman onvergetelijke scènes bezorgen.

Het leven op de plantage is hard. Niet alleen is het werk uitputtend, het tropische klimaat maakt het tot een haast onmenselijke belasting. Wanneer de eigenaar van de plantage overlijdt en wordt opgevolgd door zijn neef, ene Erasmus Wilde – Wash is dan 11 jaar oud – wordt het leven van de slaven pas echt ondraaglijk. Hij draait de duimschroeven aan, er worden voorbeelden gesteld: een slaaf die te veel roddelt wordt publiekelijk de tong uitgerukt, een ander wordt als straf voor een vluchtpoging op de brandstapel gezet.

Met de komst van de jongere broer van Erasmus Wilde verandert alles voor Wash. Deze Christopher ‘Titch’ Wilde is een wetenschapper. Hij brengt een scheepslading instrumenten met zich mee. Het gastenverblijf achter in de tuin is de plek waar hij logeert en zijn laboratorium inricht. Hij claimt Wash als zijn huisknecht. Wanneer deze zijn meester begeleidt op diens tochten in de jungle, zware apparatuur zeulend, ontdekt Titch bij toeval dat Wash een talent heeft voor tekenen. Hij laat hem daarom voor zijn artikelen over Barbados illustraties maken van de flora en fauna. Ook heeft Wash het ideale gewicht om het luchtschip dat hij uit Engeland meenam – zijn 'Cloud-cutter' - nét dat beetje extra ballast te geven dat het nodig heeft voor de eerste proefvlucht. En die tocht met de Cloud-cutter komt er. Midden in de nacht vertrekken Titch en Wash vanaf de hoogste heuvel van het eiland voor een vlucht naar Haiti, maar die bestemming zullen ze niet halen. Gedwongen door een storm maken ze een onbedoelde noodlanding, bovenop een groot zeilschip dat op weg is naar de Verenigde Staten. Zo wordt de proefvlucht een onbedoelde vlucht naar de vrijheid. Het is het begin van een tocht die Wash – en voor een deel ook Titch – naar de Verenigde Staten, het ijzige noorden van Canada, Nova Scotia, Engeland en Marokko zal brengen.

Wash voelt zich vanaf dat moment geen slaaf meer, ofschoon die status pas jaren later officieel zal worden en hij merkt dat een prijsjager zijn gangen volgt. Maar hij is wel zwart, wat hem voor veel mensen nog steeds brandmerkt. Zijn illustraties brengen hem in Nova Scotia in contact met een beroemde bioloog en zijn dochter, met wie hij naar Engeland reist en een gedurfd project opzet. Maar al die tijd knaagt er iets. Dat brengt hem ertoe op zoek te gaan naar zijn afkomst, zijn wortels.

Wash is een overtuigend personage. Edugyan slaagt er eveneens in de sociale veranderingen in de jaren tussen 1830 en 1850 via dat personage te presenteren zonder dat dit geforceerd lijkt. En, zoals eerder gezegd, blijven tal van scènes lang hangen. Met als uitschieter de vlucht met de Cloud-cutter. Die is minder sprookjesachtig dan je denkt. Het was immers ook het tijdperk van de dromers, vernieuwers die het onmogelijke mogelijk wilden maken.

Esi Edugyan
Washington Black
422 blz
Serpent’s Tail

[ Nederlandse editie: Washington Black ]