Verboden geaardheid

‘Nu moet ik goed opletten, dacht Jonathan. Nu. Het begint nu. Hij legde zijn trillende handen in zijn schoot en wreef met de duim van zijn rechterhand langzaam over het kootje van zijn linker, in de hoop dat het hem kalm zou maken. Het was de laatste ochtend van zijn gevangenschap’. Zo begint Muidhond, de debuutroman van Inge Schilperoord. Jonathan, dertig jaar, heeft de dag ervoor bericht gekregen dat het gerechtshof hem in hoger beroep heeft vrijgesproken. Er was te weinig bewijs, de verklaringen van zijn slachtoffer konden niet worden gestaafd. De gevangenisstraf waartoe Jonathan was veroordeeld en de opgelegde tbs waren daarmee van de baan. Hij mocht naar huis.

Dat ‘thuis’ is bij zijn bejaarde moeder, in een vissersdorp ergens in Nederland, achter de duinen. De wijk met oude visserswoninkjes waar zij wonen is op twee huizen na afgebroken, de overige bewoners zijn al verhuisd naar een aangrenzende nieuwbouwwijk. Jonathan komt thuis tijdens een vreselijk warme dag, het begin van een hittegolf. In het kleine, benauwde huis kan hij voor zijn gevoel nauwelijks ademhalen. Voor zijn astmatische moeder moet dat nog lastiger zijn, hij hoort voortdurend haar moeizame, piepende ademhaling. Zo snel als hij kan verlaat hij het huis om met de hond in de duinen te gaan wandelen. Voor hem is dat duinlandschap het mooiste dat hij kent, de plek die hij nooit zal verlaten. Hij is er één met de natuur, voelt zich er volkomen op zijn gemak: ‘Hier had hij elke smerige seconde van die eindeloze dagen en nachten op gewacht. Om hier weer te zijn, vertrouwd, alleen met de hond’.

Jonathan werkt overdag in het visverwerkingsbedrijf bij de haven, waar hij aan de lopende band vissen schoonmaakt en aan stukken snijdt. Contact met zijn collega’s vermijdt hij, hij heeft daar geen behoefte aan. In de lunchpauze leest hij het Natuurblad. Na zijn werk verricht hij volgens een strak, door hemzelf opgezet tijdschema, allerlei klusjes: de hond uitlaten, boodschappen doen, eten koken, samen met zijn moeder eten, samen met haar een uurtje koffiedrinken, op zijn zolderkamertje  zijn oefeningen maken. Dat laatste heeft hij de gevangenispsycholoog beloofd. Omdat hij tot tbs was veroordeeld had hij, vooruitlopend op zijn hoger beroep, alvast een begin gemaakt met de zogenaamde pre-therapie. Jonathan maakt dagelijks een of twee van de oefeningen in zijn werkboek. Hij leert daardoor hoe hij zich moet gedragen, wat goed is en wat niet. Hij vindt het soms lastig om zonder begeleiding de bedoeling van de oefeningen te doorgronden, maar denkt dan maar aan de psycholoog die termen gebruikte als terugvalpreventieplan en signaleringssysteem.

Het buurhuis, het enige andere huis dat nog niet is afgebroken, wordt bewoond door een alleenstaande vrouw en haar dochtertje van tien, Elke. Het meisje liet dagelijks de hond uit in de maanden dat Jonathan in de gevangenis zat. Dat wil zij graag blijven doen, desnoods samen met Jonathan. Elke is zoals de meeste meisjes van haar leeftijd ongecompliceerd, heel direct in haar uitingen. Ze is gefascineerd door de vis die Jonathan in een duinmeertje vangt en in een aquarium op zijn kamertje houdt. Een muidhond, een karperachtige soort. Die komt ze dagelijks bekijken. Op die momenten is Jonathan in verwarring. Net zoals de eerste keer dat hij haar zag: ‘Ze was erg jong, dacht hij, nog geen tien. Hij zag nog wat dons in haar hals. Ze had kleine, lieve, ontroerende oren. Niet doen, dacht hij. Niet zo denken. Voor je het weet heb je gedachten die niet goed zijn. Cognitieve vervormingen. Of goedpraters. Of iets anders. Hij wist even niet meer precies wat wat was, maar hij zou het zometeen opzoeken’.

Je bent als lezer dan op nauwelijks éénderde van het boek, je ziet wat eraan komt maar hebt het spannendste deel van het verhaal nog tegoed. Schilperoord beschrijft meesterlijk wat er in Jonathans hoofd omgaat, zijn gevecht met zichzelf en met de omstandigheden. Zijn omgang met Elke is vergelijkbaar met de situatie die leidde tot zijn eerdere misdrijf en zijn arrestatie. Hij probeert oprecht zichzelf in de hand te houden, vlucht keer op keer in de oefeningen in zijn werkboek, ziet die als zijn reddingsboei. Maar hij staat alleen, hij heeft niemand die hem helpt. Ik had met hem te doen.

Inge Schilperoord werkt als forensisch psycholoog bij onder andere het Pieter Baan Centrum. De deskundigheid waarmee ze beschrijft wat zich in Jonathans hoofd afspeelt is griezelig overtuigend. Ook laat ze zien wat de therapeutische oefeningen beogen te bewerkstelligen, en waarom die voor Jonathan in zijn specifieke omstandigheden niet het optimale effect hebben. Pedofilie kiezen als onderwerp voor je debuutroman is dapper, dat kan eigenlijk alleen wanneer je het verantwoord kunt uitwerken.

Die inhoudelijke deskundigheid is in deze roman niet de enige sterke kant van Schilperoord. Ze kan ook schrijven. Heel subtiel weet ze het effect van Jonathans gevecht te versterken. Zo raakt door de aanhoudende hitte niet alleen de natuur van slag, ook Jonathan raakt er door uitgeput. De broeierigheid die door de hitte ontstaat is ook een passende tegenhanger van de steeds koortsachtiger geestesgesteldheid van Jonathan. Van de muidhond ten slotte is bekend dat hij het bij een hogere watertemperatuur dan 23 graden Celsius moeilijk krijgt. Zo ook zijn verzorger. Hoeveel meer secundaire aanwijzingen wil je hebben voor de wending die het verhaal zou kunnen nemen? Maar dan beslist Schilperoord anders. En verrast je met een grootse ontknoping. Laat je stil achter. Heel knap.