Een verleidelijk gevaar

Enkele jaren geleden bezocht ik voor het eerst het nieuwe gebouw van het J. Paul Getty Museum. Dat ligt aan de rand van Los Angeles, op de top van een heuvel. Het door Richard Meier ontworpen complex bestaat uit meerdere gebouwen en is uitgevoerd in de mooiste soorten wit marmer en zandkleurig natuursteen. Het mocht wat kosten, dat zag je direct. Na een uurtje kunst kijken kwam ik steeds als vanzelf weer op die mooie schaduwrijke pleintjes tussen de gebouwen terecht, voor een heerlijke espresso en het spectaculaire uitzicht. Diep beneden me speelde zich het drukke dagelijkse leven af, dat zag ik maar ik hoorde het niet. Hier boven op de heuvel heerste, onder een stralend blauwe hemel, een weldadige rust. Ik vond het fantastisch. De volgende dag ging ik gewoon wéér naar het museum. Voor de kunst, maar misschien nog meer omdat ik me er super prettig voelde. Pas na drie dagen kon ik de discipline opbrengen om andere bezienswaardigheden te gaan bekijken.

Mae Holland, de hoofdpersoon in Dave Eggers nieuwe roman The Circle, heeft precies zo'n zelfde ervaring wanneer ze gaat werken voor het gelijknamige bedrijf. Mae, midden twintig, heeft dan net anderhalf jaar als administratief medewerkster bij een rommelig georganiseerd nutsbedrijf in de provincie achter de rug. Voor haar gevoel belandt ze met haar nieuwe baan van de hel regelrecht in de hemel. The Circle is gevestigd op een nieuw gebouwde campus in de buurt van San Francisco. Alles is mooi op dit uitgestrekte terrein: de aanleg, de volledig glazen - transparantie vóór alles - gebouwen, de werkplekken, de gratis restaurants en alle overige personeelsvoorzieningen. De meeste van de ruim tienduizend medewerkers zijn jong. En ze zijn allemaal begeesterd door de filosofie van The Circle: de mogelijkheden van de digitale techniek benutten om de leefbaarheid van de wereld te verbeteren. Of liever, om er een ideale wereld van te maken. Een digitale wereld. De technologie die het bedrijf groot en schatrijk heeft gemaakt heet TruYou. Via een TruYou account kun je alles regelen, het maakt al je overige accounts overbodig. Veel consumenten die in de wirwar van accounts en wachtwoorden de weg dreigen kwijt te raken stappen over op dit ene, heel overzichtelijke systeem.

Mae heeft de baan gekregen op voorspraak van haar schoolvriendin Annie, die binnen het bedrijf een toppositie bekleedt als lid van The Gang of 40. Ze begint op de afdeling Customer Experience, waar ze vragen van zakelijke klanten moet afhandelen. Dat doet ze met verve. Door het verwerken van honderden verzoeken per dag en een tevredenheidswaardering door de klant van bijna 100 valt ze al snel op bij haar meerderen. Ook streeft ze naar een hoge Participation Rank binnen de organisatie door via de social media zoveel mogelijk te delen met haar collega's en aan zoveel mogelijk van de talrijke social events na werktijd deel te nemen. Haar uitgesproken enthousiasme voor de filosofie van het bedrijf leidt er uiteindelijk ook toe dat zij, om een kleine misstap goed te maken, akkoord gaat met het uitvoeren van een experiment. Ze zal als eerste werknemer van The Circle een kleine camera en een microfoon op haar borst dragen, zodat al haar volgers 24/7 kunnen meemaken wat zij doet en wie zij spreekt.Vanuit de deels door haarzelf geformuleerde slogans SHARING IS CARING, PRIVACY IS THEFT en SECRETS ARE LIES. Zij groeit uit tot een boegbeeld van de organisatie. Met op spannende momenten miljoenen volgers die met haar meekijken en reageren op wat ze zien en horen. Via haar polscomputer - iWatch? - krijgt Mae die reacties met duizenden tegelijk binnen.

Eggers' beschrijving van de werkwijze van The Circle is een genot om te lezen. Het boek zit vol met verrassende, verbazingwekkende vondsten, vaak behoorlijk 'over the top'. Hij hoefde het meeste niet zelf te verzinnen, de voorbeelden lagen voor het oprapen. Het is alsof hij gelijke delen Google, Facebook en Apple door elkaar heeft gemengd en het geheel afmaakt met een snufje Twitter. Waarna hij er een turbo aan hangt en het verhaal de toekomst in stuurt. De mate waarin het The Circle lukt om greep te krijgen op mensen, hun levens en hun geschiedenis lijkt soms overdreven, niet realistisch. Maar wanneer je denkt aan de recente onthullingen rondom de NSA en het ontwikkelen van supercomputers om beveiligingssystemen gemakkelijker te kunnen omzeilen is dat een werkelijkheid die niet ver is verwijderd van het scenario dat Eggers schetst. En ook ons eigen gedrag is niet foutloos. Want wie wordt niet hebberig van weer een mooiere iPhone of een nog geavanceerder mobieltje van een ander merk. Dat schaffen we dan aan en daarmee ook al de handige functies die daarop zitten. Waarmee we nog vaker en nog openlijker het internet opgaan, met steeds persoonlijker informatie en daardoor onszelf steeds kwetsbaarder maken. En waarom doen we dat? Omdat het zo verleidelijk is om die mooie apparaten te bezitten, omdat die handige functie's je leven zo veel aangenamer maken.

Ook Mae is zo. Wanneer ze aan het begin van het boek de campus van The Circle ziet denkt ze: 'My God. It's heaven'. En vanaf dan beschouwt ze iedere uitvinding, elke slimme technologische toepassing als een zegen voor de mensheid. Een beetje naïef als ze is, ziet ze eerst niet welke gevaren er kleven aan de groeiende greep van het bedrijf op allerlei onderdelen van het maatschappelijk verkeer. Maar ze is een aandoenlijk personage, als lezer voelde ik lang met haar mee. Zelfs toen Eggers langzaamaan tegenstemmen introduceerde, personages die op een soms verrassende wijze de keerzijde van de ontwikkelingen verwoordden. Ik verkeerde toch wel in tweestrijd. Want dat is, naast het meeslepende en soms uiterst spannende verhaal, het mooie van dit boek: het zet je aan het denken.