Toen Japan nog een politiestaat was

Het zijn de jaren omstreeks 1930. Jaren die zich in Japan kenmerken door een snelle industrialisatie. De meer traditionele manieren om producten te vervaardigen en zaken te doen maken plaats voor vernieuwingen die zijn geïnspireerd op de werkwijzen die in de moderne westerse wereld de voorbije decennia voor successen hebben gezorgd. Voor miljoenen Japanners vormen de oude waarden, belichaamd in de persoon van de keizer, nog steeds het fundament waarop ze hun leven hebben gegrondvest. Maar het zijn steeds vaker nieuwe partijen die het voor het zeggen krijgen: grootindustriëlen, bankiers, politici, het leger. Zij zijn het die het nieuwe Japan opbouwen, en zij wensen hun belangen beschermd te zien. 

In zo’n proces zijn er altijd groepen die het onderspit delven, of dat nu in Japan is of ergens anders op de wereld. Zo wordt het geld al snel verdiend over de ruggen van arbeiders. Vooral die arbeiders die zwaar, eentonig en soms ook gevaarlijk werk verrichten. De opkomst van vakbonden is ook onderdeel van zo’n proces, maar het duurt wel even voordat het bestaan daarvan door alle betrokken partijen wordt erkend.

De jonggestorven Takiji Kobayashi (1903-1933) trok zich het lot van arbeiders aan. Vanaf het einde van de jaren twintig publiceerde hij journalistiek werk, korte verhalen en ook een enkele roman waarin die thematiek centraal staat. Hij werd meermaals door de politie opgepakt en langdurig verhoord. Maar hij gaf niet toe. In 1929 verscheen Het krabbenschip, een kleine roman over een vissersschip dat vanuit Hokkaido, het meest noordelijke eiland van Japan, noordwaarts koerst om voor de kust van het Russische schiereiland Kamtsjatka maandenlang op krabbenvangst te gaan. Het grote schip is eigenlijk een varende fabriek. Boven de visgronden laat het een tiental kleinere bootjes in zee zakken, die vervolgens de krabben opzoeken. Nadat de volle bootjes weer aan boord zijn gehesen wordt de vangst direct verwerkt en ingeblikt. Van tijd tot tijd komt een bevoorradingsschip langszij, dat dan ook de vangsten meeneemt. 

De werkomstandigheden zijn bar en boos. De zee is vaak ruw, wat het uitvaren van de kleine bootjes gevaarlijk maakt. Het voedsel smaakt nergens naar en een fatsoenlijke bescherming tegen het ijskoude water ontbreekt. De mannen staan het grootste deel van de lange werkdag met halfbevroren handen te werken. De onvrede onder de bemanning neemt toe, zeker nadat door toedoen van een sadistische opzichter nu en dan iemand het leven laat. Nadat een zusterschip dat een noodsignaal uitzendt omdat het water maakt niet te hulp wordt geschoten omdat anders de vangst moet worden onderbroken, en dat schip vervolgens met man en muis vergaat, wordt het vrijwel alle opvarenden duidelijk dat voor de bazen hun leven niets waard is. En wanneer dan een van de kleine bootjes terugkeert van een contact aan land met een groepje Russen, die hen socialistisch propagandamateriaal hebben meegegeven, gaat er iets broeien. Revolutie!

Of die gaat lukken? Nu, wat denkt u? 

Het krabbenschip werd na het verschijnen in 1929, eerst in twee afleveringen in een proletarisch tijdschrift en daarna in boekvorm, een succes. Maar Kobayashi begaf zich daarmee wel in gevaarlijk water. Zijn laatste boek zou hij nooit voltooien. Toen de geheime politie ontdekte dat dit de titel Het leven van een partijlid zou krijgen, werd hij opgepakt. Hij leefde op dat moment ondergedoken, maar een politieman die in de Communistische Partij was geïnfiltreerd verraadde zijn schuilplaats. Dat was op 20 februari 1933. Nog diezelfde dag stierf hij, tijdens zijn ondervraging, aan een hartaanval. Volgens de officiële lezing.

Takiji Kobayashi /  Het krabbenschip / Vertaald uit het Japans en van een nawoord voorzien door Luk Van Houte / 156 blz / Cossee, 2025