Op weg naar witte rook

De vorming van een kabinet is in Nederland iets te vaak een vrij gênante vertoning. Ook nu weer lukt het niet om elkaar een beetje aardig te vinden, laat staan dat je elkaar gelooft of vertrouwt. De zo broodnodige zondagsrust van de onderhandelaars wordt verpest door giftige tweets over en weer, waarna deze en gene maar weer een talkshow opzoekt om zijn of haar verhaal te doen. Zodat we dagelijks, zelfs van uur tot uur, met z’n allen kunnen meegenieten van de doffe ellende. Kortom: geen reclame voor de parlementaire democratie. Om het maar niet te hebben over het begrip voorbeeldfunctie.

De Rooms-Katholieke Kerk heeft dat slimmer aangepakt. Ofschoon er in het tijdperk van de digitale technieken weinig grote evenementen nog écht geheim zijn is het hen gelukt het verloop van het conclaaf, de vergadering tijdens welke de kardinalen na het overlijden van een paus een opvolger kiezen, geheim te houden. Het vindt plaats achter gesloten deuren, de deelnemers moeten plechtig beloven niet uit de school te klappen en het hele proces wordt handmatig afgewerkt. De complete papieren administratie wordt na iedere stemronde direct verbrand en verlaat in de vorm van zwarte rook de Sixtijnse kapel. Mobieltjes dienen bij aanvang te worden ingeleverd, sociale media worden afgesloten. Vanzelfsprekend wekt het geheime karakter van het conclaaf de nieuwsgierigheid op, zowel bij volgers als het algemene publiek. Kleine snippers informatie kunnen daarom al gauw uitgroeien tot geruchten over snode verwikkelingen achter de schermen.

Het was dan ook geen verrassing dat Robert Harris, de Britse auteur die zich specialiseert in thrillers die zich afspelen in de context van historische gebeurtenissen, in 2016 Conclaaf publiceerde. Een dankbaarder onderwerp is voor een schrijver als hij nauwelijks mogelijk: het conclaaf bestaat al eeuwen; de procedure die moet worden gevolgd is tot in de kleinste details vastgelegd; en het geheime karakter ervan geeft een schrijver alle ruimte die hij maar wenst. Harris benut die ten volle, de historische informatie die hij geeft vormt de juiste bedding voor het verhaal en verrassende wendingen houden de spanningsboog strak. 

Een conclaaf wordt voorgezeten door de deken van het College van Kardinalen. Bij Harris is dat kardinaal Jacopo Lomeli, een van het handjevol hoge geestelijken die vanuit Rome in nauw en dagelijks overleg met de paus de Rooms-Katholieke Kerk besturen. Het is ook Lomeli die het verhaal vertelt, door wiens ogen we als het ware bij het conclaaf aanwezig zijn. 

Er zijn onder de kardinalen liefhebbers genoeg die de (tomeloze) ambitie hebben de overleden paus op te volgen. En daar bevinden zich uitgesproken karakters onder. Mannen die voor weinig terugdeinzen. Het lukt Harris om binnen de toch wel homogene groep – 118 mannen op leeftijd, met dezelfde functie en zelfs identieke kledij – zo’n twintig kardinalen een gezicht te geven. Er is vanzelfsprekend een uitgesproken traditionalist (een Italiaan), een volkse revolutionair (uit Midden-Amerika), een gekleurde kandidaat (uit Nigeria) en er verschijnt tot de verrassing van Lomeli een tot dan toe volstrekt onbekende collega, een Filippijn die kort tevoren door de inmiddels overleden paus blijkt te zijn benoemd tot kardinaal van Bagdad. Een zogenoemde benoeming ‘In pectore’, letterlijk: 'In het hart'. Een aanstelling die geheim moet blijven tot de paus anders beslist. 

Het conclaaf speelt zich zoals gezegd af in een van de buitenwereld afgesloten wereldje. Dat bestaat uit de Sixtijnse kapel en het gastenverblijf Casa Martha, gelegen direct achter het pauselijk paleis. Net zo overzichtelijk als de ruimte is ook de handeling: er wordt dagelijks viermaal gestemd, tweemaal in de ochtend en tweemaal in de middag, tot een kandidaat een tweederde meerderheid heeft. Die stemmingen worden gaandeweg spannender, het tussentijdse overleg – lees: gekonkel, gemarchandeer - in de wandelgangen steeds interessanter. Lomeli, vanuit zijn positie als leider van het conclaaf, groeit in enkele dagen uit tot de regisseur, noodgedwongen zelfs tot detective. Wanneer dan eindelijk een paus is gekozen – een verrassende – en de witte rook ten hemel stijgt, is dat voor de buitenstaander het slot van een vreedzaam proces. Maar wij, lezers van Harris, weten wel beter ….

Robert Harris / Conclaaf / Vertaald uit het Engels (Conclave) door Jan Pieter van der Sterre & Reintje Ghoos / Luisterboek, voorgelezen door Thomas Cammaert / 9 uur en 18 minuten / Cargo, 2016, via Storytel