Met Pfeijffer naar de Griekse oudheid

Een beetje reuring in de letteren, hoe leuk is dat niet? En ditmaal was het ook nog eens serieuze reuring. Het begon in de eerste week van mei, met de aankondiging door Ilja Leonard Pfeijffer dat we weliswaar nog enkele weken geduld moesten hebben voor we zijn nieuwe boek, Alkibiades, konden kopen, maar dat hij het wachten voor ons zou bekorten met wat online mini-colleges over de Griekse oudheid. Die waren speels en de moeite waard. Bovendien gaf hij die colleges vanuit zijn nieuwe, ietwat theatraal ingerichte huis in Genua. Zag je dat ook eens. Na de verschijning van het boek op 23 mei was Pfeijffer werkelijk overal te zien en horen, tot en met Buitenhof op zondagmorgen. De recensenten waren vrijwel unaniem enthousiast. De criticus van de NRC, die het had aangedurfd slechts twee ballen te geven, werd de dag erop in zijn eigen krant om de oren geslagen met een paginagrote advertentie met de jubelende citaten uit de andere dag- en weekbladen. Kortom: reuring. 

Waar gaat het boek over? Over de mooiste man van Athene, Alkibiades. Lang van gestalte, imposant gespierd, lange golvende manen en aan alle vingers een ring. Geboren in het jaar 450 voor Christus, en na de dood van zijn vader opgevoed in het huis van Perikles, de staatsman die de opdracht gaf tot de bouw van het Parthenon. Bevriend met de filosoof Sokrates. Het waren de jaren van de Peloponnesische Oorlog tegen Sparta. Alkibiades klom in de democratie die Athene was op tot een van de bestuurders, maar zou de geschiedenis ingaan als een briljant legeraanvoerder, vooral succesvol in zeeslagen. De feiten met betrekking tot Alkibiades’ leven zijn bekend uit de bronnen, Pfeijffer vult die basis aan met de gedachtenwereld van zijn held. Een  historische roman, dus.

De schutbladen voor- en achterin deze kloeke roman tonen de kaart van het gebied waar het verhaal zich afspeelt: van Sicilië tot het midden van het hedendaagse Turkije, met als grens in het noorden Macedonië en de Bosporus. Ieder stadje dat een rol speelt is opgenomen in de kaart, zodat je Alkibiades’ omzwervingen precies kan volgen. Maar ook zonder die kaarten zou je niet verdwalen, want Pfeijffer neemt je mee en beschrijft uitermate beeldend de routes, de imposante landschappen, de steden en dorpjes. Je merkt dat hij, opgeleid als classicus, grote delen van het gebied en de geschiedenis ervan kent als zijn broekzak.

Wie bang is te verzeilen in een saai en omslachtig betoog over eindeloze reeksen zeeslagen, of slaapverwekkende filosofische gesprekken tussen de hoofdpersoon en zijn vriend Sokrates kan ik geruststellen. Ja, die zeeslagen zijn er, en inderdaad zijn het er best veel. Maar vaak spannend. En die intellectuele discussies zijn er ook, bij aandachtig lezen beleef je daar een hoop lol aan. Bovendien bevat het verhaal tevens de nodige suspense. Alkibiades’ lotgevallen bewegen zich van hoge pieken tot diepe dalen: geliefd in Athene, daarna gevangen gezet, zelfs ter dood veroordeeld, gevlucht naar aartsvijand Sparta, daar achtereenvolgens geliefd en gehaat, overgelopen naar de Perzen in het hedendaagse Turkije enzovoorts. Een volbloed avonturenroman.

Pfeijffer lijkt als schrijver het best op dreef wanneer hij vanuit een hedendaags maatschappelijk of historisch verschijnsel kan denken en schrijven. Dat was zo in La Superba, in Grand Hotel Europa – het massatoerisme – en is ook nu weer het geval. De democratie in Athene dreigt in de jaren dat de roman speelt meermaals onderuit te worden gehaald door politici die vanuit hun eigen belang streven naar een andere bestuursvorm. En kortstondig zal dat ook lukken. Pfeijffer toont hoe je door slinks gemanipuleer, tegelijk de indruk wekkend dat je juist de democratie wilt ontdoen van haar ondemocratische uitwassen, diezelfde democratie onderuit kunt halen en vervangen door bijvoorbeeld een oligarchie, waarbij de macht berust bij een select groepje. En ook hoe je verbluffend eenvoudig, volgens een vast stramien, verzinsels als de waarheid aan de man kan brengen. In onze tijden van opkomend populisme zijn die Atheense ontwikkelingen heel herkenbaar.

Tegen het eind van zijn leven, ondergedoken in een gehucht in het Turkse binnenland, stelt Alkibiades zijn leven te boek op 12 papyrusrollen. Dat is dit boek. Dat in alle rust terugkijken geeft de tekst een bespiegelend karakter, waardoor je als lezer als vanzelf wordt gedwongen de tijd te nemen om zorgvuldig te lezen. Te genieten van de vele mooie – en lange – zinnen. Om ook eens door de uitvoerige namenlijst te bladeren, of te snuffelen in het ruim honderd bladzijden lange register van bronnen. Het is slow reading op zijn best. 

Ilja Leonard Pfeijffer / Alkibiades / 943 blz / De Arbeiderspers, 2023