De persoon die op het station uit de trein stapt is een fragiele oude man, geestelijk niet helemaal alert – voortdurend in zijn gedachten verzonken is de goede omschrijving - die na het vergokken van zijn vermogen door zijn familie Argentinië uit is gesmokkeld voordat justitie hem kon inrekenen. In Wenen hebben ze hem in het nieuw gestoken, hem een paar honderd euro in handen gestopt en hem op de trein naar zijn geboorteplaats gezet, waarbij hij heeft beloofd hen nooit meer onder ogen te komen. Die man is, wanneer hij de trein verlaat, volkomen overdonderd door de enorme mensenmassa die hem opwacht. De speeches dringen nauwelijks tot hem door, evenals de liederen uit ‘Don’t cry for me Argentina’ die het lokale operakoor ten gehore brengt. Het welkomstdiner verlaat hij voortijdig en pas in het familiekasteel waar hij wordt afgeleverd, een lege huls waar de lokale timmerman nog bezig is een bed voor hem in elkaar te zetten, komt hij een beetje tot zichzelf. Herinnert hij zich weer dat de reden voor zijn bezoek was dat hij zijn jeugdliefde Marika wilde opzoeken.
László Krasznahorkai weet dit tragikomische gegeven tot in alle uithoeken van de mogelijkheden uit te melken. Maar in wezen is deze verhaallijn niets anders dan een kapstok voor zijn eigenlijke betoog: hoe, in een samenleving waar de bestuurders alle macht naar zich hebben toegetrokken en hun invloed en de media gebruiken om de publieke opinie te bewerken en hun eigen falen te verhullen, de waarheid nooit de waarheid is en beïnvloeding van de massa aan de orde van de dag is. Waar de commissaris van politie, de échte baas, de plaatselijke motorbende Lokale Krachten gebruikt om tegenstanders af te ranselen. Je kan je niet aan de indruk onttrekken dat hij, in de vorm van een professioneel verhulde parabel, schrijft over de huidige situatie in zijn eigen land, Hongarije.
Wanneer het zelfs de weinig slimme burgemeester na enige tijd gaat dagen dat de baron niet de kip met de gouden eieren is, en hij zich na een ongelukkig ongeval waarbij de baron om het leven komt realiseert dat de door hem en zijn collega’s publiekelijk opgeklopte verwachtingen niet zullen worden vervuld, begint hij aan een cover-up. Een regelrechte geschiedvervalsing, waarbij alle betrokkenen, met inbegrip van de lokale journalisten, opnamen, redevoeringen en andere bewijsstukken moeten vernietigen. Het is niet gebeurd, wordt het officiële standpunt. Maar de komst en de dood van de baron hebben iets ongrijpbaars in gang gezet, waaraan de gehele stad uiteindelijk ten onder zal gaan.
Krasznahorkai schetst in deze roman een maatschappij waarin menselijke waarden ondergeschikt zijn geraakt aan die van de machthebbers. Hij doet dat briljant, als een dirigent op wiens aanwijzingen het orkest alles uit een complex muziekstuk weet te halen. Zo begint hij zijn roman ook, met een bladzijden lange ‘peptalk’ waarin hij zijn musici opzweept alles te geven wat ze hebben. Je realiseert je als lezer dat het verhaal dat volgt niet de kale realiteit is, maar de interpretatie daarvan door de dirigent, in dit geval de schrijver.
De lange hoofdstukken kennen geen witregels. Vaak verspringt bij het begin van een nieuwe alinea ook het vertelperspectief. Het duurt even voordat je daaraan gewend bent, wat ook geldt voor de snelheid waarmee je de nieuwe verteller herkent. Maar eenmaal ingelezen is het effect van deze techniek dat je op den duur leest als in een trance, zonder onderbreking. Letterlijk meeslepend.
László Krasznahorkai
Baron Wenckheim keert terug
Vertaald uit het Hongaars door Mari Alföldy
496 blz
Wereldbibliotheek