De strijd om Europa

Vanaf het voorplat kijken ze je beiden aan: Prins Willem III en Lodewijk XIV, ook bekend als de Zonnekoning. De eerste Prins van Oranje en sinds 1672 stadhouder van de belangrijkste provincies van de Republiek der Verenigde Nederlandse, de ander sinds 1654 alleenheerser over de grootmacht Frankrijk, een positie die hij gedurende meer dan een halve eeuw zou uitbouwen tot een niveau waarop de titel Zonnekoning vanzelfsprekend leek. De uitstraling van de mannen verschilt. Lodewijk kijkt met een krachtige blik de wereld in, zijn kostbare kostuum is door de schilder tot in detail uitgewerkt en hij steekt duidelijk af tegen de achterwand van goudleer. Willem III daarentegen kijkt wat onzeker, is gekleed in een onopvallend en nauwelijks geaccentueerd kostuum en zijn beeltenis verzinkt bijna tegen een achtergrond van donkere wolken. Van dit verschil in uitstraling zal niemand opkijken, dat is zoals je het verwacht, zoals je het op je netvlies hebt staan. Het bijzondere van Luc Panhuysens dubbelbiografie Oranje tegen de Zonnekoning. De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa is dat het boek die relatie in haar context laatst, en op vooral veel nuanceringen aanbrengt. Ik heb het boek dan ook met veel plezier gelezen.

De machtspositie van beide mannen kon niet verder uit elkaar liggen. Lodewijk was de telg uit een roemrijk geslacht en was in de praktijk de baas in Frankrijk. Willem kon ook bogen op roemrijke voorouders en was als Prins van Oranje de hoogste edelman in de Nederlanden, maar als stadhouder was hij gewoon de commander-in-chief van leger en vloot in dienst van de Staten-Generaal. Hij kon dat orgaan adviseren, maar had uiteindelijke gewoon hun orders op te volgen.

Panhuysen schetst een rijk geschakeerd beeld van beide mannen. Niet alleen van hun militaire botsingen, maar ook van hun dagelijks leven als je dat zo wilt noemen. En dat inclusief hun lichamelijke kwaaltjes. Het mag dan fantastische zijn om te leven te midden van pronk en praal, maar als je tijdens een operatie zonder verdoving de helft van je gehemelte verliest – zoals Lodewijk dat overkwam – smaakt niets van wat je sterrenchefs bereiden je nog. En als je artsen je na je overlijden opensnijden en alleen maar al lang bestaande  gezwellen aantreffen – zoals Willem overkwam – verliest het koningschap van Engeland ook wel iets van zijn glans. Dit om maar aan te geven dat Panhuysen een brede blik heeft.

Lodewijk had het moeilijk met Willem en zijn republiek. Gelegen aan de noordelijke grens van zijn rijk, als zodanig niet heel belangrijk maar wel in de context van de Europese machtspolitiek, bleek het gedurende enkele tientallen jaren een nagel aan zijn doodskist. De verslagen van de belegeringen van steden in de grensstreek en de militaire verwikkelingen in 1672 tonen de volharding van beide zijden. Het speelveld verandert wezenlijk wanneer Willem in 1689 samen met zijn Mary koning en koningin van Engeland worden.

Lof voor Panhuysen. Voor de keuze dit stukje geschiedenis te kiezen, en deze in de vorm te gieten van een dubbelbiografie. Voor de beslissing tijd in te ruimen voor de historische context. En voor de keuze – geen lastige, neem ik aan – om beide hoofdpersonen ook te portretteren in hun dagelijkse bestaan, compleet met hun medisch dossier. Met veel genoegen gelezen.

Luc Panhuysen
Oranje tegen de Zonnekoning. De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa
590 blz
Atlas Contact