Open all hours

In Japan is de convenience store een begrip. Een gemiddelde stadswijk heeft er al gauw tientallen. Ze zijn 24 uur per dag geopend en verkopen zo ongeveer alles wat je voor je dagelijkse leven nodig hebt. Sfeervol zijn ze allerminst, in de meeste hangt het plafond vol met witter-dan-witte neonbuizen, waardoor je ze bij avond al van ver kunt spotten. Op vakantie in Japan is het nooit langer dan een paar minuten lopen van je hotel naar de dichtstbijzijnde, wat handig is want na een dag stappen ben je wel toe aan een snack of glaasje sake. Het meest opmerkelijke aspect van deze winkels is voor mij het personeel, en hoe dat jou tegemoet treedt. Bij binnenkomst roepen de kassamedewerkers in koor ‘Irasshaimasé’! Met een lange uithaal van de laatste lettergreep, waardoor het klinkt als ‘Irasshaimaséeeeeeee’. Heel zangerig, best aardig zo’n welkom denk je dan. Maar als je er vijf minuten over doet om je keuze te maken en af te rekenen, en je hoort die begroeting – zeker wanneer het wat drukker is –  vrijwel continu, dan ervaar je bij het verlaten van de winkel de gewone stadsgeluiden als een weldadige rust.

Sayaka Murata (1979) is een bij ons onbekende Japanse auteur. Zij publiceerde een tiental romans en won meerdere prijzen. Naast haar schrijverschap werkt ze al jaren parttime in een convenience store. Met de korte roman Convenience Store Woman, haar eerste die in het Engels is vertaald, schetst ze ons die wereld zoals voor mijn gevoel alleen een insider dat kan. Murata’s verhaal reikt dieper dan de uiterlijk verschijning van zo’n winkel zoals ik die hierboven schetste, ze legt de filosofie achter het verschijnsel bloot.

Keiko is een vrouw van 36. Op haar achttiende, ze is net begonnen aan een universitaire studie, stuit ze op een zondagmiddag in een kantorendistrict in Tokio op een binnenkort te openen buurtsuper. Een convenience store dus. Vlakbij een metrostation waarnaar het is genoemd, de Hiiromachi Station Smile Mart. Op de ruit hangt een kaartje waarin wordt gevraagd om personeel. Keiko’s toelage van thuis is bescheiden, ze kan wel wat extra geld gebruiken en solliciteert. Na een grondige training, die er vooral op is gericht de klant dienstbaar te benaderen, gaat ze aan het werk. Al op de openingsdag realiseert ze zich dat ze haar bestemming heeft gevonden: ‘At that moment, for the first time ever, I felt I’d become a part in the machine of society. I’ve been reborn, I thought. That day, I actually became a normal cog in society.’ Een constatering die begrijpelijk wordt wanneer je weet dat Keiko door haar omgeving altijd is beschouwd als een wat zonderling meisje, dat zich gedroeg alsof ze geen benul had van ‘normale’ menselijke relaties.

Achttien jaar later werkt Keiko nog steeds in diezelfde convenience store. Tot haar eigen volle tevredenheid. Ze richt haar leven er helemaal op in, draait extra diensten als haar collega’s een zondag vrij willen hebben en gaat steevast vroeg naar bed om de volgende dag fris op haar werk te verschijnen. Ze koopt zelfs al haar maaltijden in de winkel. Het rafelrandje dat haar stoort is dat haar familie en kennissen haar loopbaan – of eigenlijk, het ontbreken daarvan – bekritiseren. Evenals het feit dat ze nog steeds niet tegen een echtgenoot is aangelopen. Als dan in de winkel een nieuwe collega verschijnt, de jongeman Shiraha, die evenals Keiko een wat onaangepast karakter heeft, neemt ze een gedurfd besluit.

Verpakt in een overzichtelijk verhaaltje legt Murata hier de vinger precies op de zere plek van enkele kwesties in de Japanse maatschappij. Het individu dat moeite heeft zich te voegen naar de groep is in het traditioneel op groepsgedrag ingestelde Japan al heel lang een thema. Zo ook de positie van de niet meer zo jonge, ongetrouwde vrouw. Conservatieve Japanse mannen noemen vrouwen die op hun 25ste nog geen partner hebben niet voor niets ‘Christmas girls’.

Wat bij mij vooral blijft hangen van deze roman is de eenzaamheid van Keiko. Tussen de regels door proef je soms dat ze zich dat realiseert. De laatste scène van de roman is onbetaalbaar. Daar maakt Keiko een levensbepalende keuze, en dat doet ze op een ontroerende wijze. Daar laat ze zien dat ze inderdaad de belichaming is van de convenience store woman.

Sayaka Murata
Convenience Store Woman
Vertaald uit het Japans naar het Engels door Ginny Tapley Takemori
164 blz
Portobello Books