Inburgeren in de Bijlmer

Murat Isik kwam begin jaren tachtig met zijn familie vanuit Turkije naar Nederland. Het gezin Isik kreeg een woning toegewezen in de Amsterdamse Bijlmer. Murat en zijn zusje gingen er naar school, kregen vriendjes en vriendinnen, speelden op straat en raakten ingeburgerd. Voor hun moeder duurde de aanpassing aan de Nederlandse maatschappij wat langer, dat lukte pas toen zij zich wist te onttrekken aan de overheersing door haar man. Deze laatste zou de overstap naar Nederland nooit echt maken. De lotgevallen van hemzelf en zijn familie zijn door Isik nu verwerkt in Wees onzichtbaar, een roman die hijzelf beschouwt als het verhaal dat  hij móest schrijven.

Isiks alter ego heet Metin. Een bescheiden jongen, wat verlegen en teruggetrokken. Hij heeft ontzag voor zijn vader en probeert diens regelmatig opstekende toorn te ontlopen door zich zo onzichtbaar mogelijk op te stellen. Op de middelbare school wordt hij als Turk door een groep medeleerlingen met de nek aangekeken. Hij wordt aangesproken als ‘de schoonmaker’. Er is een loyale medeleerling voor nodig, én een sterker gevoel van eigenwaarde dat zich in zijn tienerjaren geleidelijk ontwikkelt, om zich daartegen teweer te durven stellen.

De vader van Metin heeft, op een kort intermezzo na, geen baan. Hij is ook niet actief op zoek naar een betrekking. Als communist en zeer traditioneel-conservatief ingestelde Turk vindt hij de meeste baantjes beneden zijn waardigheid. Iemand boven zich dulden en diens mening accepteren gaat hem eveneens moeilijk af. Hij ligt een groot deel van de dag  op de bank, leest Marx en de overige klassieke linkse en sociaal bewogen schrijvers en bezoekt zijn Turkse vrienden in het Turkse café. Zijn uitkering beschouwt hij als een verworven recht. Hij behandelt zijn echtgenote als vuil – naar onze maatstaven dan, niet naar de zijne. Het is dát laatste waartegen zijn vrouw en kinderen op een gegeven moment in opstand komen, wat het begin is van hun emancipatie. Ze onttrekken zich aan  zijn gezag. Zijn nederlaag is compleet wanneer zijn echtgenote een mooie loopbaan weet op te bouwen en feitelijk de kostwinner wordt.

Deze wat recht-toe, recht-aan samenvatting doet geen recht aan de kracht van het boek. Isik heeft een bevlogen, bewogen en op momenten hartstochtelijk enthousiaste geschiedenis van zijn familie geschreven. In zo’n honderd niet al te lange hoofstukken krijg je een rijk geschakeerd verhaal voorgeschoteld met personages die overtuigend worden neergezet. Sommige scènes zijn aandoenlijk, zoals die waarin de familie iets probeert bij te verdienen door op Koninginnedag in het centrum van Amsterdam Turkse lekkernijen aan de man te brengen. Of die met meneer Rolf, een gepensioneerde en wat vereenzaamde man die een van de eerste bewoners was van de Bijlmer. Hij is de sociale gedachte achter het concept van de wijk altijd trouw gebleven en moet met pijn in het hart meemaken dat de Bijlmer langzaamaan verloedert en uiteindelijk grotendeels wordt gesloopt.

Isik schetst een omvangrijk panorama, waarin zijn familie én de Bijlmer centraal staan. Ik luisterde het boek, voorgelezen door de voormalige Amsterdamse burgemeester Job Cohen. Dat voegt aan je beleving wel een stukje authenticiteit toe.

Murat Isik
Wees onzichtbaar
Luisterboek, voorgelezen door Job Cohen
18 uur en 8 minuten
Ambo Anthos