Een raadselachtig poppenhuis

In 2009 zag een jonge Engelse toeriste, Jessie Burton, bij haar bezoek aan het Rijksmuseum het poppenhuis van Petronella Oortman. Het kolossale poppenhuis – het is ruim tweëeneenhalve meter hoog en bijna twee meter breed – maakte diepe indruk op haar.  Burton schreef  indertijd aan haar eerste boek, een historische roman die in Londen speelt. Maar dat project schoof ze na haar bezoek terzijde voor een nieuw project, ditmaal gesitueerd in Amsterdam. Het poppenhuis en de eerste eigenaresse ervan, Petronella Oortman, kregen de hoofdrol. 

Het verhaal in The Miniaturist speelt zich af in drie maanden tijd, tussen oktober 1686 en januari 1687.Op een mooie herfstdag arriveert de achttien jaar oude Petronella Oortman, Nella genoemd, in Amsterdam. Een maand eerder is zij in haar ouderlijk huis in Assendelft getrouwd met de twintig jaar oudere Amsterdamse koopman Johannes Brandt. Deze bewoont met zijn zus Marin een kapitaal pand aan de Herengracht, in het gedeelte dat de Gouden Bocht wordt genoemd. Nella denkt daar te arriveren als de nieuwe vrouw des huizes, maar dat valt tegen. Marin, eind twintig, bestiert al jaren het huishouden en is vast van plan die rol niet af te staan. Johannes gedraagt zich ook niet zoals Nella had verwacht. Hij is afstandelijk, slaapt niet bij haar en laat haar ook niet toe in andere delen van zijn leven. Hij wekt de indruk het huwelijk niet helemaal uit vrije wil te zijn aangegaan.

Van de dienstmeid Cornelia en de bediende Otto, een door Johannes van de slavernij geredde jongen uit Afrika, hoort Nella af en toe iets over de achtergronden van haar man en schoonzus. Johannes is een van de rijkste kooplieden in Amsterdam. Hij heeft door slim handelen een vermogen verdiend. Hij reist vaak zelf mee op zijn schepen en blijft dan weken of maanden weg. Marin blijkt jaren geleden niet te zijn getrouwd omdat haar broer de huwelijkskandidaat zou hebben afgewezen. Sindsdien is zij de stugge, hooghartige vrouw die Nella haar plaats in het huis niet lijkt te gunnen. En degene die Johannes keer op keer waarschuwt niet te lichtzinnig te handelen bij zijn zakelijke transacties.

Kort na haar aankomst krijgt Nella van Johannes een cadeau: een poppenhuis. Het met schildpad belegde meubel heeft hem drieduizend gulden gekost, een fortuin. Hij denkt dat het Nella zal leren het huishouden te bestieren door de vertrekken van haar poppenhuis in te richten met meubilair en mensen. Nella vindt het een dwaas geschenk en twijfelt aan het nut van de opdracht, maar benadert toch een miniatuurmaker. Wanneer deze met zijn leveringen begint, blijken de miniatuurtjes vreemde eigenschappen te bezitten ….

Burtons boek past in een traditie van schrijvers die kunstenaars of kunstwerken uit de Hollandse zeventiende eeuw als uitgangspunt nemen voor een roman. Girl with the Pearl Earring van Tracy Chevalier was vijftien jaar geleden een wereldhit, net als Burtons boek - inmiddels in dertig talen verkrijgbaar - dat nu is. Bij dergelijke boeken is de historische betrouwbaarheid niet gegarandeerd. Waar Tracy Chevalier zich bij het beschrijven van Vermeers werkwijze keurig baseerde op de informatie die daarover bekend is, daar liet zij haar fantasie de vrije loop bij het beschrijven van het meisje met de parel en haar relatie tot de schilder. Dat kon, want daarover weten wij niets. Burton gaat verder. De echte Petronella Oortman trouwde weliswaar in 1686 met Johannes Brandt, en het poppenhuis werd omstreeks die tijd inderdaad voor haar gemaakt, maar de rest van Nella’s belevenissen is pure fictie, ontsproten aan Burtons fantasie. Misschien is dat maar goed, want het leven van de echte Petronella had een veel minder spannend boek opgeleverd.

En spannend is dit boek zeker. Ik zou het zelfs een echte page-turner willen noemen, ik las het in twee sessies uit. Neem daarbij de sfeervolle beschrijvingen van het zeventiende-eeuwse Amsterdam en de wereldwijde hype wordt begrijpelijk. Maar ondanks dit succes wringt er toch wel iets. Zo zijn de meeste karakters vrij plat, stereotiep. Daarnaast is er de stortvloed aan huiselijke problemen waar Nella in drie maanden tijd mee wordt geconfronteerd: zwangerschap, dood, huiselijk geweld, homoseksualiteit, ontrouw. Het is af en toe of je de rubriek relatieproblemen in de VIVA leest. Burton heeft er te veel in willen stoppen en dat gaat ten koste van de geloofwaardigheid. En dan is er de raadselachtige herkomst en rol van de miniaturen die Nella ontvangt voor haar poppenhuis. Die verhaallijn, eigenlijk een rode draad in de roman, wordt door Burton niet overtuigend afgerond. Dat is jammer. Maar in een debuut dat in zoveel opzichten geslaagd is vergeef je de auteur het een en ander.