De werkbare waarheid

De term ´werkbare waarheid´ klinkt niet heel fris. Hij roept een beeld op van subjectief geschipper, van compromissen aangaan en van het eigenbelang laten prevaleren boven dat van de gemeenschap. De term wordt - iets te vaak - gehanteerd door enkele van de personages in Schemering, de nieuwe roman van Philippe Claudel. In de eerste bladzijden daarvan wordt de pastoor van een landelijk dorpje dood aangetroffen op straat. Zijn schedel is ingeslagen. Het oplossen van deze moord is de taak van de Politieman en zijn assistent, de Plaatsvervanger. Maar al snel merken zij dat de notabelen van het dorpje driftig meedenken en met de namen van mogelijke daders komen aanzetten. In hun ogen kan het niet anders dan dat een van de moslims die in het voornamelijk christelijke dorp wonen de dader is. Waarmee het ineens een religieuze moord is geworden. Dat is een werkbare waarheid, en tegelijk de waarheid van de meerderheid. Want de oplossing is simpel: het elimineren van het groepje moslims.

De personages die deze roman bevolken hebben vanzelfsprekend allemaal een naam, maar Claubel noemt ze bij hun functie: Pastoor, Imam, Burgemeester, Notaris, Dokter, Bisschop, Commandant, Markgraaf en, zoals al genoemd, Politieman en Plaatsvervanger. Uitsluitend bij  die laatste twee maakt hij werk van een karakterbeschrijving, vrijwel alle anderen zijn types met maar één uitgesproken karaktertrek die door Claudel flink wordt aangezet: de Burgemeester is laf, de Bisschop lui, de Commandant doet aan damage control enzovoorts. 

Het verhaal is gesitueerd in een niet nader benoemd gebied aan de rand van een groot rijk. Ver van het dorp, in de hoofdstad, zetelt de keizer. Het zal omstreeks 1900 zijn, in de nadagen van de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie. De monarchie waarin er voor lang niet alle bevolkingsgroepen vrijheid van denken en geloof was. Even verderop van het dorp, net over de grens is de Islam een belangrijk geloof.

Tijdens een groot deel van het verhaal is het dorpje als gevolg van heftige sneeuwval zo goed als geïsoleerd van de buitenwereld. Dat geeft een ietwat beklemmend effect dat de dramatische werking van het verhaal, de jacht op een moordenaar, versterkt. Maar Schemering is veel meer dan een prettig weglezende thriller. Het is een doordachte schets van een samenleving onder allerlei soorten van druk, een maatschappij die tot stilstand lijkt te komen, waarin al te lang allerlei doodlopende paden worden bewandeld. Waarin mensen niet langer zelf hoeven na te denken, dat doen de bestuurders wel. En waarin bewijs niet meer nodig is om een moordenaar aan te wijzen. 

Philippe Claudel / Schemering / Vertaald uit het Frans door Manik Sarker / 414 blz / De Bezige Bij, 2023