Een strijder voor Oekraïne

Een literaire uitgever moet iets hebben van een sluwe vos. Weten dat maatschappelijke ontwikkelingen en historische gebeurtenissen haakjes kunnen bieden waarmee literatuur aan de man gebracht kan worden. Dat geldt zowel voor het werk van schrijvers in hun eigen fonds als voor buitenlandse auteurs. En laat de jonge Oekraïense auteur Tanja Maljartsjoek nu net - nou ja, in 2016 – een roman hebben gepubliceerd waarin de onafhankelijkheidsstrijd van haar vaderland gedurende de eerste decennia van de twintigste eeuw een grote rol speelt, in het bijzonder tijdens en direct na de Eerste Wereldoorlog. Een streven dat in de kiem werd gesmoord door grote buurman Rusland. Bij uitgeverij Meulenhoff acteerden ze snel, zetten twee vertalers aan het werk en ligt daar nu Vinvis der vergetelheid. Een interessante maar ook wat vreemde roman.

De centrale figuur in het Oekraïne van een eeuw geleden is Vjatsjeslav Lypynsky. Een Pool, van aristocratische afkomst, maar levend in een wereld die naar de nationale en internationale berichtgeving aan alle kanten in brand lijkt te staan, besluit hij om in Krakau sociologie te gaan studeren. Een jonge wetenschap, waarvan de kringen waarin men op zoek is naar een betere wereld veel verwachten. Het is dan 1903. Tijdens zijn studie raakt hij eerst geïnteresseerd en vervolgens betrokken bij het lot van Oekraïne, het enorme gebied dat in die jaren wordt betwist Rusland en Polen. Uiteindelijk zal hij de theoreticus van zijn beweging worden, en direct na de vrede van1918 als Oekraïner korte tijd de Weense gezant van zijn ‘land in wording’ zijn. Zijn politieke activiteiten combineert hij met een wat afstandelijk huwelijk met een eigengereide, apart van hem levende echtgenote en met verplichtingen ten aanzien van het beheer van landgoederen van zijn familie. 

Het leven van Lypynsky is de fascinatie van een hedendaagse schrijfster, een studente Oekraïnistiek. Na enkele mislukte relaties raakt ze geestelijk labiel, durft zich niet meer buiten haar huis te vertonen en spit historische dagbladen uit Oekraïne door om zich een beeld van Lypynsky te vormen. Diens leven vormt het interessantste en mooiste deel van de roman, je krijgt een goed beeld van het verwarrende bestaan van de mannen en vrouwen die voor een onafhankelijke status van hun land ijveren. Uiteindelijk ten koste van veel: geluk, eigendommen, status. 

Omdat Lypynsky vanwege longproblemen meer dan eens een tijd doorbrengt in een sanatorium hoog in de Poolse bergen, konden meerdere recensenten het niet nalaten een vergelijking te maken tussen Maljartsjoek en Thomas Mann – vanwege diens in 1924 gepubliceerde Der Zauberberg, spelend in Davos. Begrijpelijk, maar toch iets te veel eer. ..

Zoals ik al zei, een interessante maar toch wat vreemde roman. De constructie met het per hoofdstuk wisselende perspectief werkt wel, maar voelt naar mijn smaak soms ook ietwat gedwongen. Bovendien zijn de historische hoofdstukken zoveel interessanter dan de lotgevallen van de hedendaagse schrijfster, dat er een zekere onbalans ontstaat.

Tanja Maljartsjoek / Vinvis der vergetelheid / Vertaling uit het Oekraïens door Marina Snoek en Tobias Wals / 288 blz / Meulenhoff, 2022