Annie Ernaux

Ieder jaar in de week van 10 oktober maakt de Nobelstichting bekend wie de gelukkigen zijn die op 10 december in Stockholm – of in Oslo voor de vredesprijs - een Nobelprijs mogen komen ophalen. Als liefhebber van lezen gaat het mij natuurlijk vooral om de winnaar van de literatuurprijs. En als lezer heb ik zo mijn favorieten, auteurs die ik die prijs van harte zou gunnen. De enkele jaren geleden overleden Philip Roth bijvoorbeeld stond lang bovenaan mijn lijstje, maar werd het jammer genoeg nooit. Die keurige Zweden vonden zijn romans en verhalen waarschijnlijk te onbeschaamd. De tegenwoordig wereldwijd gelezen Haruki Murakami zou in mijn ogen een terechte winnaar zijn, maar diens werk vinden ze in Stockholm vast te ongrijpbaar. Nederlandstalige auteurs die in het verleden werden voorgedragen – Simon Vestdijk, Louis Paul Boon, Harry Mulisch veelvuldig – werden het ook niet. Ieder jaar dat op 10 oktober bleek dat ‘dat mannetje’ Mulisch wederom niet was gekozen, trok Hella S. Haasse een fles champagne open, schijnt …

Maar ik ga nooit zitten mokken als de uitslag ‘tegenvalt’. En wanneer de keuze op een schrijver valt van wie ik nog niets heb gelezen, zorg ik dat daar snel verandering in komt. Niets zo leuk als een nieuwe schrijver ontdekken. Dit jaar won de Franse auteur Annie Ernaux. Van haar in 2008 gepubliceerde roman Les Années verscheen twee jaar geleden een Nederlandse vertaling, De jaren. Die las ik onlangs, en dat viel niet tegen.

De jaren zou je in zekere zin een autobiografie kunnen noemen. Maar met evenveel recht een heel persoonlijke, sociale geschiedenis van Frankrijk. Ernaux, geboren in 1940, vertelt de lezer het verhaal van haar leven. Geboren als dochter van kleine middenstanders, romaanse talen gestudeerd en werkzaam als docent aan een middelbare school. Een geëngageerde vrouw, die de wereld om zich heen observeert en probeert te duiden. Vanaf haar vijfendertigste doet zij dat als schrijver, waarbij zij haar eigen persoonlijkheid vaak een prominente rol geeft. 

Voor mij heel verrassend – omdat ik niet eerder iets van haar las – is de stijl. In De jaren krijg je haar leven in keurig chronologische orde te lezen, waarbij Ernaux zich baseert op haar visuele geheugen en foto’s. Maar zij vermijdt consequent het woord ‘ik’, de eerste persoon enkelvoud. Terwijl je leest over haar leven, de grote historische gebeurtenissen die ze meemaakt maar ook de meer intieme, persoonlijke en familiale, en dan gebracht als een collage van veelsoortige herinneringen, heeft zij het over ‘zij’, of ‘wij’ of, nog algemener, ‘men’. Ze abstraheert als het ware haar persoonlijke geschiedenis, maakt het tot een algemene. Dat geeft de lezer, en zeker de wat oudere, een linkje om zich betrokken te voelen: ook die heeft immers in de jaren zestig de seksuele bevrijding meegemaakt, daarna de emancipatie en gelijkstelling van de vrouw, de grotere openheid in het maatschappelijk leven door moderne communicatie en ga zo maar door. Het leven van de schrijver is ook dat van de lezer, dat is de gedachte.

Dat in De jaren een plot ontbreekt, daarin schuilt een gevaar. Het verhaal zou kunnen overkomen als een opsomming. Dit realiseerde ik me toen ik tijdens een lange autorit een deel van het boek luisterde, voorgelezen door stemacteur Chiara Tissen. Dan is het ineens, levendig en met de juiste stemwendingen, alsof Ernaux het zelf voorleest. Dan ook wordt extra duidelijk hoe knap de structuur van het boek is opgezet, hoe indringend de tekst is. De Nederlandse vertaling leest/luistert sowieso uitermate soepel. 

De feestelijkheden rondom Ernaux duren in Stockholm, in de aanloop naar zaterdag, nu al de hele week. Het is een circus voor heel beschaafde mensen en een geweldig platform voor de promotie van literatuur. Tijdens haar danklezing afgelopen donderdag had Ernaux echter een andere prioriteit. Zij noemde de erkenning van haar werk ‘een teken van hoop voor alle vrouwelijke schrijvers  die in landen wonen waar hun stem niet mag klinken, en daar tegen in opstand komen, zoals bijvoorbeeld in Iran’. Strijdbaar. Engagement. 

Annie Ernaux / De jaren / Vertaald uit het Frans door Rokus Hofstede / 232 blz / De Arbeiderspers, 2020 // Luisterboek, voorgelezen door Chiara Tissen / Via Storytel