Herinneringen van een boekenman

Ad ten Bosch was boekhandelaar te Zutphen. Eigenaar van de boekhandel annex kantoorboekhandel en antiquariaat die hij van zijn vader Hendrik Willem ten Bosch overnam, na diens overlijden eind 1977. Hij vormde die zaak om tot een puur literaire boekhandel. Een succesverhaal. Daarnaast was hij, vanaf 1989, eigenaar en directeur van de uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep. Hij kocht dat bedrijf van zijn goede vriend Johan Polak. Daarna was hij voornamelijk schrijver van romans. Een interessante loopbaan, zou je zeggen. Een mooi onderwerp voor een autobiografie. Die schreef hij dan ook. In De IJssel stroomt feller dan de Amstel. Herinneringen van een boekverkoper, uitgever en schrijver geeft hij ons ruim driehonderd bladzijden lang een inkijkje in zijn leven met de literatuur. Soms is dat fascinerend, op andere momenten bekroop mij als lezer een licht gevoel van teleurstelling.

Ten Bosch was een boekhandelaar met passie voor de Nederlandse literatuur. Hij stelde er eer in een brede voorraad in huis te hebben. Bovendien organiseerde hij veel literaire evenementen, zoals boekpresentaties en lezingen. De dichteres Ida Gerhardt woonde op een steenworp afstand, met haar kreeg hij al snel een goede band. Jeroen Brouwers woonde iets verder van Zutphen, maar ook dat werd een goede vriend. Zijn promotie-activiteiten bleven bij uitgeverijen in het westen van het land  (lees: de Amsterdamse grachtengordel) niet onopgemerkt. Harry Mulisch – die een weekendhuisje in de buurt van Zutphen bezat – werd een vaste gast. Evenals Adri van der Heijden.

Ten Bosch beschrijft in detail zijn leven als boekhandelaar. Daarbij passeren de glorieuze momenten, maar ook de onzekerheid: het risico dat je moet nemen, het fingerspitzengefuhl, de eindeloze administratie, het week- en jaarprogramma en de winkeldieven. Zeer onderhoudend.

De passages over Ida Gerhardt zijn voor mij het mooist. Zij vertrouwde hem, hij werd haar link met de buitenwereld, zij zou hem bij haar overlijden de rechten op haar werk nalaten. De verslagen van de eindeloze reeks uitstapjes met Gerhardt en haar levensgezel Marietje zijn een feest om te lezen.

Maar voor mijn gevoel gaat het mis wanneer Ten Bosch rekeningen wil vereffenen met oude vrienden met wie hij nu in onmin leeft. Zo moet Jeroen Brouwers het stevig ontgelden. Waarbij Ten Bosch er niet voor terugdeinst Brouwers te typeren als een alcoholist. Dat is fout. Zelfs als zou Brouwers in de jaren veel gedronken hebben – de jaren ’80, hij geeft het zelf toe – dan nog mag je dat niet gebruiken als een instrument om hem in persoonlijk en literair opzicht neer te sabelen. Niet chique, ruikt naar rancune. Had de redacteur van uitgeverij Van Oorschot Ten Bosch daar niet voor kunnen behoeden? Het doet afbreuk aan de kracht van zijn verhaal.

'De IJssel stroomt feller dan de Amstel'. Met deze zin begint Ten Bosch zijn verslag van zijn Amsterdamse jaren als uitgever. Dat is hij in de jaren na 1989 van maandag tot en met donderdag. De vrijdag en zaterdag is hij nog steeds boekhandelaar te Zutphen. Amsterdam is een andere wereld. Een wereld waarin het fingerspitzengefuhl, en de durf risico’s te nemen belangrijker is  dan al het andere. Dat hij James Salter als auteur binnenhaalt is een kunststukje, iets dat lukt omdat Ten Bosch tijdens een etentje in New York de juiste snaar weet te raken. Dat hij vertalers van  Plato, Vergilius en andere klassieke auteurs aan de uitgeverij weet te binden is minstens zo belangrijk voor het fonds. We hebben hier te maken met een uitgever met een inhoudelijke passie.

Het is niet heel gebruikelijk dat boekhandelaren of uitgevers hun herinneringen op papier zetten. De memoires van een boekhandelaar die contact had met belangrijke of interessante auteurs zijn zeldzaam. Te zeldzaam.

Ad ten Bosch
De IJssel stroomt feller dan de Amstel
336 blz
Uitgeverij Van Oorschot