Enigma

Spionage en contraspionage hebben altijd in enige vorm deel uitgemaakt van oorlogsvoering. Gedurende de Tweede Wereldoorlog was dat niet anders. Nu eens ging dat om de inzet van individuen, denk aan verkenners die per parachute achter de vijandelijke linies werden gedropt, dan weer om organisaties die als geheel een bijdrage leverden. Het bekendst van die laatste moet wel Bletchley Park zijn, het bureau – genoemd naar het Engelse landgoed waarop het was gehuisvest, halverwege Londen en Birmingham – dat tot taak had de codes waarmee het Duitse leger, de luchtmacht en marine communiceerden te ontcijferen. Dat was een continu proces waarbij de vijand met grote regelmaat de uitgangspunten wijzigde, waarna de codebrekers van Bletchley Park de aangepaste systematiek zo snel mogelijk dienden te ontcijferen. 

Befaamd is de strijd om de Enigma-code, een geavanceerd systeem waarbij de Duitsers een bericht aan hun hoofdkwartier intikten in een machine – de Enigma – die het vervolgens zelf versleutelde en verstuurde. Een bericht, op deze wijze verzonden, was met menskracht nagenoeg onbreekbaar omdat de oplossing er één was van vele miljoenen mogelijkheden. Tegenwoordig zou dat niet echt een probleem zijn, maar in het stenen tijdperk van de digitale revolutie lag dat toch net even wat anders. 

De wiskundige Alan Turing geldt als de grote man achter de successen die Bletchley Park al vroeg in de oorlog leverde. Maar Robert Harris kiest niet hém als hoofdpersoon voor zijn thriller Enigma. Dat is Tom Jericho, een jonge wiskundige en bewonderaar van het werk van Turing. Bij aanvang van de roman wordt Jericho door een officier van Bletchley Park opgehaald van zijn kamer aan de universiteit van Cambridge, waar hij enkele maanden eerder naar toe was gebracht om bij te komen van de stress die het breken van een Duitse code hem had opgeleverd. Ditmaal is het probleem groter. De Duitse marine is plots overgestapt naar een andere code, de codebrakers tasten in het duister en een omvangrijk konvooi van geallieerde schepen dat onderweg is van New York naar Londen loopt het gevaar midden op de oceaan tot zinken te worden gebracht. Dus hoopt men dat Jericho zijn eerdere stunt nog eens weet te herhalen.

Gaandeweg zal blijken dat dit slechts de context vormt van het verhaal. Jericho raakt verzeild in een schimmige geschiedenis met Claire, de jonge vrouw waarmee hij tijdens zijn vorige verblijf op Bletchley  Park al een relatie had en die ineens van de aardbodem verdwenen lijkt. Bijgestaan door ene Helen, typiste bij het bureau en een vriendin van Claire, voert hij tussen zijn diensten door een onderzoek uit dat hen in meerdere uithoeken van de Britse contraspionage brengt. 

Een handvol scènes gaat me ongetwijfeld bijblijven, zoals die waarin de codebrekers onder leiding van Jericho tot de conclusie komen dat het bedreigde konvooi waarschijnlijk niet te redden zal zijn. Bij dat konvooi, dat ze in de ‘situation room’ als het ware zien afvaren op de net onder de waterlijn wachtende U-boten, gaat het wel om enorme tonnages militair materieel en, heftiger, duizenden opvarenden.

Het is Harris gelukt, gebruikmakend van de welhaast extreem uitvoerige kennis omtrent Bletchley Park, een roman te schrijven die om de gebaande paden heen laveert, die een handvol sympathieke of opmerkelijke karakters introduceert én die een verrassend slot heeft. 

Robert Harris / Enigma / Vertaald uit het Engels door Rogier van Kappel / Luisterboek, voorgelezen door Jip van den Dool / 13 uur en 48 minuten / Cargo, via Storytel