Een wereld wordt uitgewist

In onze hoogtechnologische wereld wordt het steeds eenvoudiger om technologie in te zetten voor kwade doeleinden. Om informatie te manipuleren, om mensen te onderdrukken of gewoon de samenleving als geheel te vernietigen. In de roman De geheugenpolitie van de Japan auteur Yoko Ogawa is dat precies wat er gebeurt. Ogawa schetst een zwarte, ijskoude wereld waar het regime de bevolking van een eiland stapje voor stapje alles ontneemt wat het leven bijzonder maakt. Zonder dat er een vooropgezet plan aan ten grondslag lijkt te liggen, wordt er steeds iets ´uitgewist´: simpele dingen als hoeden, parfum, vogels, maar ook wezenlijker zaken als foto’s, muziek en kalenders. Aangekondigd worden deze uitwissingen nooit, op een ochtend is het zover en dan merken de inwoners wel waarom het gaat. En het bijzondere is dat met de verdwijning van de objecten ook de herinnering eraan langzaam maar zeker verdwijnt. Het leven loopt letterlijk én figuurlijk ‘leeg’. 

De meeste mensen accepteren wat er gebeurt, verzet is er alleen op kleine schaal. En daartegen treedt de geheugenpolitie op, een soort paramilitaire organisatie in legertrucks die spioneert, invallen doet en mensen laat verdwijnen. 

Een jonge schrijfster die bezig is aan haar vierde roman pleegt heimelijk verzet door in het geheim door te werken aan haar manuscript. Boeken zijn ook verboden. Tegelijkertijd laat zij haar redacteur, een jonge man die ‘R’ wordt genoemd, bij haar thuis onderduiken. Die ‘R’ is een van de weinige mensen op wie de verdwijningen geen vat hebben, hij verliest ook niet de herinnering aan gewiste zaken. Bij het creëren van de onderduikruimte in een dubbele vloer in haar huis wordt ze geholpen door een oude man die vroeger werkte op de veerboot naar het vasteland, maar die sinds het afschaffen - lees uitwissing - van schepen werkloos is. 

Ogawa bouwt een plot dat zowel overzichtelijk als mysterieus is. Want wat er gebeurt is helder en eenduidig, maar het waarom blijft mistig. Wie is/zijn de bestuurlijke macht(en) die de onderdrukking uitvoeren? En wat betekent de plot van de ‘roman in de roman’ die de schrijfster aan het schrijven is? Waarin een jonge vrouw haar stem verliest en zich uitsluitend per typemachine kan uiten? Maar die zijn allemaal defect. 

Unheimisch is het juiste woord voor je gevoel bij het lezen van deze roman. Zeker wanneer de uitwissingen een trapje hoger worden opgevoerd, en de mensen benen en armen worden ontnomen. Terwijl de winter, toch al maanden eerder ingezet, met steeds maar meer kou en sneeuwval eindeloos voortduurt.

Ogawa publiceerde de roman al in 1994 in Japan, dus bijna dertig jaar geleden. De tijd vóór de mobiele techniek die Jan en alleman nu in de kontzak draagt. Lang vóór de iPhone. De ontwikkelingen voelen bij het lezen dan ook soms als een ouderwets uitgevoerde dreiging. Nu, op dit gebied zoveel stappen verder, zou de geheugenpolitie haar werk gemakkelijken kunnen doen? Of wij ons beter verdedigen? Ogawa biedt ons geen leesplezier in de enge zin van het woord maar zet ons door wat ze open laat, niet uitspreekt, wel aan het denken.

Yoko Ogawa / De geheugenpolitie / Vertaald uit het Japans door Luk Van Houte / 224 blz / Cossee, 2021