Kairos

De nadagen van de DDR vormen voor auteurs die daar enige voeling mee hebben de gedroomde achtergrond voor romans en verhalen. Het besef bij een groot deel van de bevolking dat de Deutsche Demokratische Republik – die nooit en te nimmer democratisch was geweest, integendeel – ten dode was opgeschreven, terwijl de leiding met steeds heftiger halsstarrigheid bleef geloven in het arbeidersparadijs, creëerde een onwerkelijk aanvoelende samenleving. In Der Turm, zijn in 2008 verschenen roman, schiep Uwe Tellkamp een magistraal en onvergetelijk beeld van een handvol bewoners van een villawijk in Dresden waarin dat gevoel op welhaast iedere pagina voelbaar is. En vorig jaar verscheen opnieuw zo’n breed opgezette roman die zich afspeelt in de jaren tachtig, nu van Jenny Erpenbeck. Kairos is de geschiedenis van een hartstochtelijke liefde, maar tegelijk een spiegel van het cynisme waardoor het systeem bijna een halve eeuw kon bestaan.

Katharina en Hans ontmoeten elkaar in een stadsbus in Oost-Berlijn. Zij is nog geen twintig, op weg naar vervolgopleidingen, haar hoofd vol met ambitieuze plannen. Hij is midden vijftig, een gevierd auteur die bovendien een eigen radioprogramma heeft waarin hij klassieke muziek bespreekt. Zij krijgen een hartstochtelijke relatie, voor haar de eerste echte, voor hem de zoveelste. Maar dat deert haar niet, want zij voelt oprechtheid bij hem. 

Ondanks dat voel je je als lezer op je hoede. Is Hans wel de man waar Katharina van droomt?  Wat nog relatief onschuldig als een seksdingetje begint, wanneer Hans Katharina vraagt zich uit te kleden en haar vervolgens aan de spijlen van haar bed bindt, ontaardt al spoedig in het meer serieuze werk. Hij gaat haar op alle mogelijke manieren treiteren, waarbij jaloezie en dominantie de sleutelwoorden zijn. Wat de staat in het groot doet met haar burgers, dat doet Hans – toch eigenlijk een Stazi – op kleinere schaal met zijn geliefde. Het is een continue geestelijke mishandeling en frustratie, uitgevoerd met dodelijk precisie.   

Die spiegeling van het verval van de liefdesrelatie en het ineenstorten van de DDR, door Erpenbeck én veel critici genoemd, is een bijzonder en mooi gevonden element van deze roman. Maar het is het akelige, je zou haast zeggen lugubere handelen van Hans tegen een weerloze Katharina dat zo indringend is weergegeven dat je het boek soms even moet wegleggen. Erpenbeck ontving er de International Booker Prize 2024 voor.

Kairos / Jenny Erpenbeck / Vertaald uit het Duits door Elly Schippers / Luisterboek, voorgelezen door Esther Floor / 10 uur en 38 minuten / De Geus, via Storytel, 2024