zondag 8 januari 2023

Trump aan het woord

Dat Donald Trump met zijn presidentschap flink heeft huisgehouden in de Amerikaanse politiek mag duidelijk zijn. Dat bleek deze week weer eens bij het moeizame kiezen van een voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Allerlei ultraconservatieve krachten die deels al latent sluimerden zijn aan de oppervlakte verschenen, geïnspireerd of zelfs openlijk door hem aangemoedigd. Chaos heerst daardoor. Ik las de afgelopen weken een luisterboek waarin dat nog eens heel duidelijk blijkt: The Trump Tapes, van Bob Woodward. Een huiveringwekkende ervaring. 

Woodward geldt als een van de meest vooraanstaande journalisten in de Verenigde Staten. Hij vestigde zijn roem al op jonge leeftijd, in 1973, door samen met zijn collega Carl Bernstein het Watergateschandaal bloot te leggen,  waardoor Richard Nixon uiteindelijk moest aftreden. Dat vergde een knap staaltje onderzoeksjournalistiek, door hen vastgelegd in het boek All The President´s Men. In de gelijknamige verfilming uit 1974 werden zij gespeeld door Robert Redford (Woodward) en Dustin Hoffman (Bernstein). Voor Woodward is het niet bij dit ene project gebleven. Als associate editor van The Washington Post doet hij nu al een halve eeuw onderzoek naar politici en overheidsinstellingen – de CIA, het Hooggerechtshof – en publiceert daarover. Ook schreef hij over iedere president sinds Nixon minstens één boek. Zo ook over Donald Trump. 

Zijn eerste boek over Trump draagt de titel Fear. Trump in the White House (2018). Daarin schetste hij een ontluisterend beeld van de president en zijn entourage. Toen Woodward aankondigde een tweede boek te gaan schrijven, en hij Trump ditmaal vroeg om enkele interviews, stemde deze toe. En niet alleen dat, de president initieerde zelfs méér gesprekken. Vanuit de gedachte dat hij, door intensief met Woodward te praten, hem zou kunnen overtuigen van zijn gelijk. En dus een positiever boek zou krijgen. Ze spraken tussen het najaar van 2019 en de zomer van 2020 twintig keer met elkaar, op verschillende locaties  - de Oval Office in het Witte Huis, Trumps landgoed in Florida - of telefonisch. Eenmaal belde Trump hem zelfs vanuit Air Force One. Het boek verscheen in september 2020, net voor de presidentsverkiezingen die Biden zou winnen. De titel was Rage, in het Nederlands Woede

Ik las de beide boeken niet. Had het gevoel dat ik uit de media-aandacht ervoor al genoeg begreep. Maar ik werd wel heel nieuwsgierig toen Woodward onlangs aankondigde een selectie van de tapes van de gesprekken – hij had die opgenomen – als luisterboek te publiceren. Dat deed hij nooit eerder. Daarmee krijg je dan als het ware de RAW versie van het boek. Daar wilde ik wel wat uurtjes aan spenderen. Dus ik heb de afgelopen twee weken al wandelend of fietsend naar beide heren geluisterd. En dat was fascinerend en ongelooflijk treurig tegelijk.

In de eerste interviews, najaar 2019, kaart Woodward vooral de economie en de buitenlandse politiek aan. Dat zijn dan de trending thema’s in de VS. De economie is natuurlijk great onder Trump, dit in tegenstelling tot de situatie onder loser Obama. Ook het buitenlands beleid heeft onder Trump een opmerkelijke verfrissing ondergaan: ‘Putin likes me, I think, and I like him’. Ook de Noord-Koreaanse leider Kim is volgens Trumps inschatting in de kern een aardige man. Maar de Chinezen zijn boeven die de Amerikaanse industrie kwaad doen, en Mexico is ‘het nieuwe China’. Tot zover weinig nieuws onder de zon. Enger wordt het wanneer Trump ongevraagd voormalige medewerkers afvalt, hen scum noemt, uitschot. Dat overkomt zowel de directeur van de FBI als die van de CIA. Doordat zulke mannen teleurstellend presteren, is Trump gedwongen zelf voor The Lone Ranger te spelen. Welbeschouwd moet Trump eigenlijk alles in de gaten houden, is hij een soort eenmansregering. Ideeën komen ook nooit van anderen, altijd van hemzelf. Op dit soort uitlatingen reageert Woodward niet, hij kiest ervoor Trump te laten praten. ‘Dat maakt het beeld alleen maar duidelijker’, merkt hij in de verantwoording op. Intussen doet hij tussen de gesprekken door wel aan fact-checking, en meldt hij de uitkomst daarvan op de tape steeds direct na een onware bewering van Trump. Het zou grappig zijn wanneer het niet zo triest was.

Voorjaar 2020 worden de interviews scherper, zelfs grimmiger. Onderwerpen veranderen. De pandemie grijpt dan om zich heen, ook in de Verenigde Staten. Woodward is oprecht boos wanneer Trump hem zegt dat ‘downplaying the situation’ hem het beste lijkt, om paniek onder de bevolking te voorkomen. Wanneer Woodward komt met een lijst van twaalf punten waarop in zijn ogen Trump faalt in het beheersen van de pandemie, en met even zoveel aanbevelingen om het beter te organiseren, weet Trump niet anders te doen dan die punten op te schrijven om ze aan zijn ministers te kunnen geven. Een totale blamage, waarmee hij impliciet aangeeft de controle verloren te hebben. Enkele dagen later belt hij Woodward laat op de avond met de opgewekte boodschap dat alles in behandeling is. Wat niet het geval is, merkt Woodward wanneer hij de dagen erna wat contacten in het Witte Huis belt. Ook de dood van George Floyd, eind mei, kruipt in de gesprekken. Voor Trump de aanleiding om te verklaren dat hij meer dan enige president vóór hem heeft gedaan om de situatie van de gekleurde Amerikanen te verbeteren. En impeachment dreigt.

Meer dan al die op zich staande punten van discussie is het de toon van de gesprekken die je steeds meer een ongemakkelijk gevoel geeft. Trump mag dan niet de slimste zijn, en deels in een eigen fantasiewereld leven, zelfs hij lijkt in de zomer van 2020 aan te voelen dat zijn herverkiezing wel eens op een mislukking kan uitlopen. Hij gaat steeds vaker met grof geschut op ‘Sleepy Joe’ Biden vuren. Hij wantrouwt in toenemende mate iedereen: ´Dynamite behind every door, Bob´. En zijn pogingen om Woodward aan zijn zijde te krijgen, hem daarvoor laat in de avond thuis belt, gaan steeds meer op smeekbeden lijken. De president komt dan over als een autoverkoper die eindeloos herhaalt, op luide toon, hoe lekker die auto wel niet rijdt. En dat je hem móet kopen.

Woodward blijft netjes. Met zijn ervaring was het niet moeilijk geweest om Trump te laten struikelen over inconsequenties in zijn verhalen en antwoorden. Daar laat hij zich niet toe verleiden. Maar wanneer hij ontdekt dat Trump al veel eerder dan hij zelf zegt door zijn nationale veiligheidsadviseur is gewaarschuwd voor de gevolgen van de pandemie, kent hij geen genade. Het is de spreekwoordelijke druppel. Wat telefoontjes naar hooggeplaatste medewerkers in het Witte Huis en hij weet het zeker. Voor hem is het hier precies zoals bij Watergate: de president was al lang op de hoogte, maar ontkende dat stelselmatig. Voor Woodward is er dan maar één oordeel mogelijk, verwoordt in de zin waar het boek Rage mee zal eindigen: ‘Trump is volstrekt ongeschikt voor zijn functie’. 

Twee maanden voor de presidentsverkiezingen moet dat voor Trump een nare verrassing zijn geweest. Hij begon immers zo opgewekt aan de interviews, vertelde Melania dat hij goede gesprekken voerde met ‘de grootste Amerikaanse historicus van deze tijd’. Hij mocht ‘Bob’ tegen hem zeggen, terwijl het Woodward verstandiger leek zijn gespreksgenoot met ‘Mr. President’ aan te spreken. Het is op dit moment onduidelijk of Trump opnieuw een gooi zal doen naar het presidentschap. Woodward zal in dat geval waarschijnlijk niet beginnen aan nóg een boek over hem. Zijn laatste woord over Trump is  geschreven.

Bob Woodward / The Trump Tapes. Bob Woodward’s Twenty Interviews with President Donald Trump  / 11 uur en 29 minuten / Simon and Schuster, via Storytel, 2022