De zomer van 1939 was lang en heet. Terwijl op de Europese stranden miljoenen mensen verkoeling zochten, werd in de hoofdsteden koortsachtig overleg gevoerd in een poging de politieke crisis te bezweren. De Duitsers speelden de rol van uitdager. De beslissing Polen aan te vallen was door Hitler vanuit zijn politiek van ‘Lebensraum’ al min of meer genomen, maar hij zocht nog naar een aanleiding om de inval in politiek opzicht te kunnen verantwoorden. Koste wat kost moest worden voorkomen dat een aanval richting het oosten van Europa zou leidden tot militaire bijstand van de belangrijkste landen ten westen van Duitsland, namelijk Frankrijk en Engeland. Dat zou een oorlog op twee fronten betekenen. Om nog maar niet te spreken van een conflict met Rusland, dat zich door een Duitse inval in Polen wel eens bedreigd zou kunnen voelen. Een flink deel van de Duitse militaire top was in die zomer van mening dat het Duitse leger nog niet gereed was voor een oorlog, laat staan een op meerdere fronten. Onder hen waren niet de minste, zoals veldmaarschalk Herman Göring en admiraal Canaris.
Hitler moet zich bewust zijn geweest van die tegenstand. Op 22 augustus 1939 ontbood hij de voltallige legertop op de Obersalzberg, incognito. Daar kregen de heren te horen dat hun Führer de beslissing tot de aanval op Polen had genomen. Die zou binnen een week moeten plaatsvinden. Ze konden aan het werk.
Wat Vonkenregen tot een bijzonder boek maakt is – onder andere – de structuur. Net als in het in 2018 verschenen Grafdelvers (zie dit weblog, 12 juli 2019) waarvan hij medeauteur was, beperkt Friederichs zich tot een korte tijdspanne, in dit geval de maand augustus. Dag voor dag beschrijft hij de belangrijkste gebeurtenissen, zoals gezien door de ogen van ‘getuigen’. Dat zijn enerzijds de direct betrokkenen zoals de politici en de legerstaf, anderzijds een lange rij gewone burgers. Onder die laatste bevindt zich Thomas Mann, die met zijn echtgenote Katia een vakantie in Noordwijk doorbrengt. De Manns zijn direct na Hitlers machtovername Duitsland ontvlucht. In 1938 verklaarde de schrijver, een overtuigde conservatief: 'Het feit dat Duitsland door het Hitlerisme wordt geteisterd heeft van deze oorspronkelijk apolitieke schrijver een man die uit het diepst van zijn ziel verzet aantekent [...] een emigrant en een politiek strijder gemaakt.' En ook de jonge John F. Kennedy, die een Grand Tour door Europa maakt, beziet de ontwikkelingen met verbazing. Evenals mannen als William Shirer, correspondent voor enkele Amerikaanse dagbladen, en Albert Einstein, die de ontwikkelingen vanuit zijn zomerhuis op Long Island op de voet volgt.
Het lukt Hitler in die zomer om Josef Stalin middels een niet-aanvalsverdrag voor zolang het duurt onschadelijk te maken. Het lukt hem ook om de Italianen mee te krijgen, al onthult dat traject wel voor het eerst de militaire nutteloosheid van de Italianen voor zijn grote project. Maar Engeland en Frankrijk neutraliseren blijkt een stap te ver.
Friederichs bezit de gave om heel beknopt en helder te schrijven, zonder dat dit ten koste gaat van de vloeiende stijl. Ook de titel van het boek verdient een schoonheidsprijs, Vonkenregen is een van de meest toepasselijke benamingen ooit. Het is het voorstadium van een alles-verschroeiend inferno.
Hauke Friederichs / Vonkenregen. Augustus 1939. De zomer voor de oorlog begon / Vertaald uit het Duits door Kris Lauwerys en Isebelle Schoepen / 424 blz / Thomas Rap