Op zoek naar Goldberg

Een biografie schrijven over een historische figuur wiens bekende biografische gegevens met gemak op een A-4tje passen? Niet te doen, zou je zeggen. Of: Je moet maar durven. Bert Natter vond voor zijn boek over de achttiende-eeuwse componist Johann Gottlieb Goldberg – die van de beroemde variaties – een mooie oplossing. Hij laat een hedendaagse musicoloog op zoek gaan naar Goldbergs sporen. Een zoektocht die zich grotendeels afspeelt in Dresden, de stad waar de componist jarenlang verbleef.  Het resultaat is een roman over het onderzoek voor een biografie. Dat is een vorm die veel meer vrijheid biedt dan een gewone biografie, een vrijheid die de creatieve Natter dan ook tot de laatste letter benut. Het barokke Dresden vormt een passend decor voor een bij vlagen barok verhaal waarin de tot nu toe wat schimmige Goldberg tot leven komt. En dat alles in een pageturner van ruim 600 bladzijden.

Bas Lesage is de musicoloog die wordt gefascineerd door Goldberg. Hij is een gesjeesde Utrechtse student muziekwetenschappen. Zijn afstudeerscriptie over Johann Sebastian Bach werd afgewezen, waarna hij per direct zijn studie beëindigde. Een uitgever zag echter wel iets in de scriptie, wijzigde Bas’ naam toepasselijk in Sebastian Savage en publiceerde het werk onder de titel ‘Bach als atheïst’. Dat boekje deed weinig, maar een latere herdruk begon opeens wél te verkopen. Er kwam zelfs een Duitse editie van, waarvan de titel  ‘Was wir tatsächlich wissen über Johann Sebastian Bach’ weergeeft wat Sebastians uitgangspunt was bij zijn onderzoek: hij baseerde zich uitsluitend op authentieke bronnen. Op de kale, controleerbare feiten.

Tijdens een promotietoer voor die Duitse uitgave wordt Sebastian aangesproken door een oudere heer, ene prof. Weiβ, die hem informeert dat hij beschikt over onbekende gegevens met betrekking tot Goldberg. Sebastian realiseert zich dat dit, als het klopt, sensationeel zou zijn. Maar hij doet niets met de uitnodiging van de man om eens langs te komen. Pas jaren later, wanneer hij een nieuwe uitnodiging ontvangt, gaat hij er op in. Zijn privéleven heeft dan inmiddels zo’n wending genomen dat hij behoefte heeft aan rust, aan zich concentreren op iets inhoudelijks, iets wezenlijks.

Sebastian ervaart het onderzoek als een weldadig bad. Al tijdens het bestuderen van het archief van prof. Weiβ stuit hij op documenten die nieuwe informatie over Goldberg lijken op te leveren. In de dagen daarop is dat in het staatsarchief niet anders. Vooral uit de brieven die hij onder ogen krijgt doemt voor hem een beeld op van de persoon Goldberg en de kringen waarin deze verkeerde. Goldergs leermeesters, Johann Sebastian Bach en zijn oudste zoon Wilhelm Friedemann, komen langs. Zo ook graaf Heinrich von Brühl, aan wiens hof in Dresden Goldberg de laatste vijf jaar van zijn leven werkzaam was. En natuurlijk wordt Sebastian ook geconfronteerd met de befaamde legende met betrekking tot de Goldberg variaties, die Johann Sebastian Bach componeerde voor Hermann Karl von Keyserlingk, ambassadeur van de Russische tsaar in Saksen. Deze leed aan slapeloosheid en zou Bach hebben verzocht om muziek die hem de slapeloze nachten wat zou verlichten. De nog heel jonge Goldberg, bij Von Keyserlingk in dienst als klavecimbelspeler, zou die muziek nacht na nacht virtuoos hebben gespeeld. Vandaar de bijnaam van de variaties.

Dresden in de achttiende eeuw wordt voor Sebastian steeds meer een realiteit. Zijn zoektocht krijgt hallucinaire trekjes. Hij ontmoet enkele van de hoofdrolspelers, praat met ze, is toeschouwer bij wat zij beleven. ‘Living history’ heet dat tegenwoordig. Maar dan, in dit geval, anders. Sebastian beleeft die momenten heel intens, soms heel heftig. Het wordt dan een soort hellevaart à la Vestdijk. Voor mij groeit de roman in die passages uit tot een meesterwerk, meeslepend en betoverend. 

In verschillende interviews heeft Bert Natter verteld over de totstandkoming van zijn roman. Dat was een proces van vallen en opstaan, van weggooien en herschrijven, van het zoeken naar de juiste vorm. Het resultaat is een gedurfd boek. Het resultaat is ook zeker géén biografie. Het heeft meer iets van een ontmoeting tussen een biograaf en zijn onderwerp. Met als resultaat een roman die toont hoe het korte leven van Goldberg – hij stierf op zijn 29^ste -  misschien wel is geweest: heftig, vol van emoties, creatief. En het zou zomaar kunnen dat ik, als ik weer eens naar de beroemde variaties luister, niet kan ontkomen aan het beeld van Goldberg die, als veertienjarige jongen, de muziek nacht na nacht speelt voor zijn slapeloze meester.