woensdag 25 maart 2020

Theroux in snippers

Paul Theroux is een veelschrijver. Dit klinkt wellicht negatief, maar is niet zo bedoeld want aan het merendeel van de reisverhalen, romans, verhalen en essays die ik van hem las bewaar ik goede herinneringen. De essays, waaronder ook journalistieke stukken en boekrecensies, zijn minder bekend dan de rest van zijn oeuvre. Toch schrijft hij ze al sinds het begin van zijn loopbaan, in die vroege jaren ook omdat ze een bron van inkomsten waren. In 2018 verscheen de derde bundeling van die stukken onder de titel Figures in a Landscape. People and Places: Essays 2001-2016. Die titel zegt wat het zijn: teksten waarin steeds een persoon of plek centraal staat. En omdat Theroux een mensen-mens is, hij tijdens zijn reizen een land of gebied probeert te doorgronden door met mensen te praten in plaats van de toeristische sites te bezoeken, zijn veel van de artikelen in deze bundel op dat punt de moeite waard.

Wie ontmoet hij, in het echt of in gedachten? Een bijna complete opsomming, in volgorde van opkomst, ziet er als volgt uit: Henry David Thoreau (schrijver), Elizabeth Taylor (actrice), Graham Greene (schrijver), Hunter S. Thompson (schrijver), Joseph Conrad (schrijver), George Simenon (schrijver), Oliver Sacks (psychiater), Nurse Wolf (Meesteres), Robin Williams (acteur), Muriel Spark (schrijver), Mrs. Robinson (van het liedje), Paul Theroux (verzamelaar van etnografica), Bono (rock star), E.B. White (essayist), de jonge Paul Theroux (docent in Malawi), Henry Morton Stanley (ontdekkingsreiziger), Paul Bowles (schrijver), William Somerset Maugham (schrijver), Harper Lee (schrijver) en Thomas Hart Benton (schilder). Variatie genoeg dus, zowel in tijd als locatie en beroep. Zet daarnaast nog een handvol autobiografische teksten en je hebt een in potentie uiterst interessante bundel met korte en wat langere 31 essays in handen. 

Mijn favoriete ontmoeting is die met Oliver Sacks, auteur van een handvol boeken over psychiatrische verschijnselen en casussen. Theroux las zijn boek The Man Who Mistook His Wife for a Hat en was daardoor zo gefascineerd dat hij een afspraak maakte. (Om elkaar te ontmoeten, niet voor een consult.) Ze treffen elkaar in een koffiebar, het uitgangspunt voor een lange wandeling door de stad. Die stad is New York, en niet zonder reden. Volgens Sacks is er geen betere plek ‘than a street in New York – an anonymous public street in a vast city – where the subject of extravagant, impulsive disorders can enjoy and exhibit to the full the monstrous liberty, or slavery, of their condition.’  Ze zijn dus op zoek naar interessante gevallen van ‘street neurology', afwijkend gedrag dat volstrekt anoniem en op enige afstand kan worden geobserveerd. Sacks is daarin een meester, Theroux beschrijft het als volgt: ‘There is something of a Sherlock Holmes in his shrewd summing up of scattered neurological clues, and it is probably appropiate, since Arthur Conan Doyle based Holmes’s deductive ability on one of his medical school teachers, a hawk-eyed diagnostician.’ Het begrip ‘op de bank bij de psychiater’ krijgt tijdens deze wandeling een geheel nieuw invulling. En Theroux raakt diep onder de indruk van Sacks’ vermogen menselijke uitingen te duiden.

Van een geheel andere orde is de ontmoeting met Nurse Wolf. Die vind plaats in een hotel in het hart van Afrika, tijdens de tocht die Theroux maakt van Caïro naar Kaapstad, vastgelegd in Dark Star Safari.  Zij is daar met een man die later haar klant blijkt te zijn, die haar heeft ingehuurd om hem te vergezellen en hem tijdens de die reis te onderwerpen aan SM. Theroux raakt met haar aan de praat, wat resulteert in een aantal interviews wanneer beiden terug zijn in New York. Wat hem interesseert zijn niet zozeer de recht-toe-recht-aan handelingen tussen Nurse Wolf en haar klanten, maar de achtergronden van haar professie, dat wat haar drijft. Hoogst informatief.

Je mag ervan uitgaan dat alle schrijvers, onderwerpen of locaties in deze bundel de speciale interesse hebben van Theroux. Al vis je zijn voorkeuren er zo uit. De publicatie van een biografie van Graham Greene leidt tot een lang stuk waarin ook Greene als reisauteur vakkundig wordt uitgebeend. En Theroux’s band met Robin Williams leidt tot een heel persoonlijk stuk. Voor mij zijn de teksten die over Theroux zelf gaan hoogtepuntjes. Vooral de drie die reizen, lezen en de autobiografie tot onderwerp hebben las ik met veel plezier.   

Paul Theroux
Figures in a Landscape. People & Places. Essays 2001-2016
389 blz
Hamish Hamilton

[ Nederlandse editie: Figuren in een landschap]