Rotgrond?

Ergens in de bundel Rotgrond bestaat niet heeft Gerbrand Bakker een etentje met een vriend die hem voorhoudt dat de titel misschien wat verwarrend is. Rotgrond lijkt te veel op potgrond, is een van zijn bezwaren. Maar met de hem kenmerkende Bakkeriaanse vasthoudendheid laat Bakker zich niet ompraten. Dat hij dit gesprek in de bundel opneemt lijkt erop te duiden dat die titel inderdaad een punt van discussie is geweest, niet alleen met die vriend maar vermoedelijk nog eerder met zijn uitgever. Dat hij bij zijn keuze blijft is niet verwonderlijk. Het inzicht dat ´rotgrond´ niet bestaat is voor Bakker immers een van de meest betekenisvolle die tot hem kwam in de periode dat dit boek ontstond. Het kreeg dan ook een plek in een van de langere, en sowieso mooiste teksten. 

Op het eerste oog lijkt Rotgrond bestaat niet op een grabbelton voor lezers die iets hebben met de natuur en met tuinen. Van de tuin en het huis van de Britse filmmaker Derek Jarman, op een kiezelstrand achthonderd meter van de kerncentrale van Dungeness, tot aan het Amsterdamse straatgroen, schrijver én gediplomeerd hovenier Bakker laat er zijn licht over schijnen. Bakkers eigen tuin in de Eifel, logeerhonden en de wekelijkse dertig minuten Monty Don op BBC – in het programma Gardeners' World, voor de niet-tuiniers onder ons – zijn terugkerende elementen die door de vaste lezers zullen worden herkend. Bomengoeroe Peter Wohlleben, een gewezen houtvester die in zijn publicaties verkondigt dat bomen zintuigen hebben, en zelfs een eigen brein, krijgt er van Bakker in meerdere stukken van langs. Een deel van de teksten verscheen eerder als column in Trouw, als artikel in Onze eigen tuin en Bakkers eigen weblog. 

Van Wohlleben naar bomen met een eigen twitteraccount is maar een korte stap. Al is het ook een overgang van een zweverige fantast naar serieuze wetenschappelijke instellingen, in dit geval de Universiteit Wageningen. Die onderhoudt het account van ‘de Wageningse populier’, die op 12 oktober 2017 4.081 volgers had - er zijn BN’ers die het met minder moeten doen. Een korte impressie van de nieuwsberichten. Op 4 oktober: ‘Here is today’s summary: shrunk -0.046 mm, transported 150.7 L of water at a maximum sap flow of 8.9 L/h.’ De dag erop: ‘My sap has started flowing, 40 minutes earlier than yesterday.’ Enkele weken eerder, na een zware septemberstorm: ‘The storm took many of my leaves and even branches. Also lost more water as wind causes a dry microclimate around my leaves. But I survived!’

De ondertitel van de bundel verkondigt dat Bakker het zal hebben over cultuurlandschap en natuur. Dus over landschappen mét de mens en landschappen zónder de mens. En hun onderlinge relatie. Het is niet heel verwonderlijk dat de in de Wieringerwaard – een cultuurlandschap bij uitstek – opgegroeide Bakker hier met een persoonlijke statement komt: ‘Wat is er mooier dan een cultuurhistorisch landschap? Je bent er buiten, er is heel veel lucht, vaak water, er zijn bomen en struiken, er zijn dieren. Als het je lukt de strenge definitie van natuur te vergeten (daar waar natuur is, behoren geen mensen (geweest) te zijn), zal het ook wel lukken cultuurlandschap als natuur te ervaren. Maar dan natuur met een extra element, alles gratis en voor niets: de geschiedenis. In de natuur, de échte ongerepte wildernis, valt met de beste wil van de wereld geen geschiedenis te reconstrueren. De natuur is. Het cultuurlandschap is gemaakt.’ Om even verder het cultuurhistorisch landschap te benoemen tot ‘natuur XL’.

Tja, en dan die 'rotgrond'. Een term die door Bakker als hovenier en tuinier in het dagelijks gebruik vaak in de mond werd genomen. Maar niet meer sinds hij zich tijdens een vakantie in het kokend hete Griekenland realiseerde dat olijfbomen zich al sinds mensenheugenis weten te redden in een kurkdroge bodem die ze nauwelijks water en voeding biedt. Ze passen zich gewoon aan, het is niet anders. Het begrip rotgrond kennen ze niet.

Gerbrand Bakker / Rotgrond bestaat niet. Over cultuurlandschap en natuur / 208 blz / Cossee, 2018