Herlezen, als luisterboek: 6 en 42 jaar later

De afgelopen jaren konden lezers van de Volkskrant genieten van een bescheiden literair soapje. Vroeg in januari, te beginnen in 2021, belde recensent Onno Blom met Peter Buwalda om hem te vragen wanneer De jaknikker zou verschijnen, het tweede deel van de trilogie waarvan deel 1, Otmars zonen, in maart 2019 was verschenen. Die roman was alom bejubeld en Buwalda had het snelle verschijnen van het vervolg beloofd. Had ie nooit moeten doen, natuurlijk. Zijn uitgeverij, De Bezige Bij, nam De jaknikker sindsdien jaar na jaar op in de aanbieding, om het boek vervolgens stilzwijgend te schrappen. En Blom, wel in voor een geintje, begon zijn jaarlijkse telefonische interview. Alle hele smoezen, halve uitvluchten en ook best geloofwaardige toelichtingen passeerden daarin, wat soms wel komisch was. Maar de waarheid was dat Buwalda heel lang niet tevreden was over het resultaat en maar bleef herschrijven. Waar niets mis mee is, beter dát dan dat hij ons een maar half geslaagd verhaal levert.

Maar nu is het dan eindelijk zover, in de herfst van 2025 zal De jaknikker verschijnen. Tenminste, die belofte deed Buwalda in de vijfde telefonade met Blom, die op 3 januari jongstleden was te lezen in de Volkskrant. Buwalda werd op dat moment dagelijks bedolven onder de proefdrukken van het boek, een teken dat het dit keer menens is. Een nieuwtje was overigens dat de trilogie een tweeluik was geworden, het verhaal wordt in het komende deel afgerond. Was Buwalda het zat, wilde hij eens iets anders gaan schrijven? We gaan het zien.

Hoeveel herinner je je nog van een roman die je ruim zes jaar geleden las? Otmars zonen doorbladerend viel me dat alleszins mee. De setting - een oliewingebied diep in Siberië, tijdens een sneeuwstorm die de hoofdpersoon, een jonge werknemer van Shell, vertraging oplevert omdat zijn vlucht wordt geannuleerd – stond me nog duidelijk bij. Ook Buwalda’s verteltechniek, met de soms wel vijftig bladzijden lange flashbacks, kwam weer boven. Ik realiseerde me dat ik best wel zin had om het boek te herlezen, wat ook het leesplezier straks van het volgende deel ten goede zou komen. Maar ruim 600 bladzijden, van een boek dat ik al ken? In de tijd die dat kost kan ik ook een of meer boeken lezen die níeuw voor me zijn. Ergens vind ik dat dan zonde van de tijd. In zo’n situatie kies ik liever voor een luisterboek. Dat heeft twee voordelen. In mijn situatie, omdat ik boeken luister als ik onderweg ben, vul ik er de anders  verloren uurtjes mee. In dit geval 19 uur en 14 minuten. Bovendien voeg je aan iets dat al vertrouwd is een nieuwe dimensie toe: een stem. Stemacteur Sander de Heer las het helder en met verve voor, dat was ook nog eens aangenaam.

Hoeveel herinner je je nog van een roman die je 42 jaar geleden las? Vooral de sfeer, weet ik nu, omdat ik zo’n boek zojuist heb herlezen. Als luisterboek. Het gaat om Het verdriet van België van Hugo Claus, verschenen in 1983. De aanleiding om het te herlezen was het verschijnen begin vorig jaar van de indrukwekkende biografie  De levens van Claus door Mark Schaevers. Toen ik die uit had en iets van Claus uitzocht om te gaan luisteren, ontdekte ik dat De Uitsprekerij - wat een prachtige naam! -, een Vlaamse producent van luisterboeken en podcasts, juist een handvol van zijn boeken had opgenomen. Heel professioneel, met prima geluidskwaliteit en, in het geval van Het verdriet, met de aangename, zeer Vlaams klinkende stem van voorlezer Ron Cornet.

Claus’ roman gaat over een gezin in Walle, een buitenwijk van het West-Vlaamse Kortrijk. Zoon Louis Seynaeve is bij aanvang van het verhaal, in 1939, elf jaar. Zijn ouders Staf – eigenaar van een drukkerij – en Constance hebben hem op een nonneninternaat in Haarbeke gedaan. De avonturen die Louis daar beleeft, in het echt én in zijn levendige fantasie, worden door Claus in sprankelende taal beschreven. Collaboratie is de rode draad door de roman, zowel de ouders van Louis als meerdere van zijn ooms maken zich daar schuldig aan. Na de oorlog moeten ze zich daarvoor verantwoorden. Claus heeft veel elementen in het verhaal ontleend aan zijn eigen situatie: het gevoelsleven van Louis, die precies even oud is als hijzelf; het kleinburgerlijke leven in een niet al te groot Vlaams stadje; de jaren bij de nonnen en op de achtergrond de voortdurend aanwezige oorlog, zowel de dreiging, de feitelijke en de afrekening. Het boek voelt mede daarom heel persoonlijk aan.

Luisterend, in dit geval bijna 29 uur lang, willen je gedachten weleens afdwalen. Op sommige momenten kon ik me niet onttrekken aan beelden van mijzelf van lang geleden, lezend, op een terras, op het strand, op het balkon. Steevast met warm, zonnig weer. Ik heb het maar even opgezocht, en het klopt. De zomer van 1983 was een stuk warmer dan gebruikelijk. Het was indertijd zelfs de warmste zomer sinds 1901. Kijk, wat herlezen of herluisteren al niet kan doen met je brein. En het was dus in meerdere opzichten een mooie zomer.

Peter Buwalda / Otmars zonen / Luisterboek, voorgelezen door Sander de Heer / 19 uur en 14 minuten / 2019 (2019), De Bezige Bij, via Storytel

Hugo Claus / Het verdriet van België / Luisterboek, voorgelezen door Ron Cornet / 28 uur en 45 minuten / 1983 (2024), De Bezige Bij, via Storytel