Het verhaal begint in maart 1945. Op een boerderij op het Oostenrijkse platteland lijkt de oorlog relatief ver weg. Enkele maanden eerder is een 13-jarig meisje aan komen lopen, gevlucht uit haar dorp nadat dit bij een bombardement was platgegooid. Ze is haar familie en haar geheugen kwijt, maar soms heeft ze heldere flarden waarin beelden of feiten aan de oppervlakte komen. Dan komt de naam van een stadje naar boven, of een beeld van een landschap. De boerenfamilie heeft haar nagezocht en vermoedt dat ze Cornelia heet, ze noemen haar Nelli. In een schriftje noteert ze wat er gebeurt en soms ook wat ze zich herinnert. Dat is voor haar een soort reddingsvest.
Nelli ontwikkelt een speciale band met de boerenknecht Laurenz, de oudere broer van de boer. Hij is ziek, maar dat mag niemand weten. Wat ook niemand mag weten is dat de oudste zoon van de familie in Rusland is gesneuveld. Laurenz heeft de brief met dat bericht achterover gedrukt, wil zijn naasten dat ongeluk besparen. Hij toont Nelli ook zijn meest dierbare schat, een oud geweer.
Op een dag komt er nog een vluchteling aanlopen. Het is een jonge man, een gevluchte Russische krijgsgevangene. Hij schildert, in een stijl verwant aan het suprematisme. Ook hem biedt de boerenfamilie onderdak.
Wanneer de Duitse troepen zich terugtrekken richting het noorden, arriveren twee soldaten en hun officier op de boerderij. Ze betrekken de beste kamers, verlangen goed eten en zijn duidelijk van plan op de boerderij op krachten te komen. Als ze de jonge schilder ontmoeten krijgen ze al snel argwaan en besluiten hem uit de weg te ruimen. Maar dan komen de boer en zijn broer in het geweer ….
De sfeer op de afgelegen boerderij, de latente dreiging van de oorlog, de gehavende belevingswereld van Nelli: het wordt door Hochgatterer heel subtiel geschilderd. Driemaal beschrijft hij een gebeurtenis op zo’n manier dat je je afvraagt of die wel zo heeft plaatsgevonden. Alsof de stress van de oorlog het geheugen van de betrokkenen onbetrouwbaar maakt. Of omdat verhalen over de oorlog naderhand gaandeweg dramatischer worden. Dat mag je als lezer overpeinzen.
Hochgatterer is in het dagelijks leven kinderpsychiater. Zijn fascinatie met wat er bij kinderen tussen de oren plaatsvindt heeft in dit verhaal met het portret van Nelli een heel mooie vorm gekregen.
Paulus Hochgatterer
De dag dat mijn grootvader een held was
Vertaald uit het Duits door Gerrit Bussink
112 blz
Wereldbibliotheek