Stay or Go?

Is het zinvol om je levenseinde al decennia voordat dat moment zal aanbreken te regelen?  Cyril en Kay, een echtpaar van begin vijftig, zijn van mening dat dit een prima idee is. Ze hebben zojuist de langdurige lijdensweg van haar vader meegemaakt, die lichamelijk en geestelijk steeds meer aftakelde en er ruim tien jaar over deed om daadwerkelijk te overlijden. Ook voor Kay was het een lijdensweg, in die jaren ging een groot deel van haar vrije tijd op aan mantelzorg voor een ondankbare man, die op het laatst zelfs niet meer wist wie ze was. Zowel Cyril, arts in een ziekenhuis van de NHS als Kay, verpleegkundige, besluiten naar aanleiding van deze ervaring zichzelf én hun kinderen zo’n aftakeling te besparen. Ze spreken af dat ze gezamenlijk uit het leven zullen stappen wanneer de jongste van hen beiden, Kay, tachtig wordt. Cyril is de drijvende kracht achter dit plan, en om hen er dagelijks aan te herinneren zet hij alvast een zwart doosje met de dodelijke pillen op het bovenste rekje in de koelkast. 

De jaren gaan voorbij. Cyril brengt hun voornemen nog wel eens ter sprake, hij lijkt er zelfs enthousiaster voor te worden naarmate D-Day nadert. Voor hem is het een plechtige belofte die ze elkaar hebben gedaan. Voor Kay leeft het plan wat minder, zeker nadat ze vervroegd gestopt is met haar werk en van een tweede carrière als interieurontwerper – een oude liefde van haar – tot een succes weet te maken. Voor haar staat de afspraak ook vast, maar om daar jaren tevoren al naar toe te leven? Ze ziet het wel als het zover is.

Een dan komt de grote avond. Het is Kays tachtigste verjaardag, Cyril vierde die al een jaar eerder. Ze heeft uitgebreid gekookt, in stijl deze wereld verlaten lijkt haar mooi. Ook van de wijn wil ze deze avond echt nog genieten. Cyril ervaart deze wereldse genoegens minder als een traktatie, kan niet wachten tot na het dessert het pillendoosje op tafel komt. Wanneer het zover is, neemt de avond een voor hem onvoorziene wending. Kay heeft bedenkingen Ze is immers nog gezond, geniet van het leven. Ze genieten samen nog van het leven. Haar einde zelf in handen nemen, ja. Maar moet dat al nu?

Lionel Shriver is een meester in het spelen met maatschappelijke onderwerpen. Haar bekendste roman, We Need to Talk About Kevin, gaat over een moeder wiens zoontje met een kruisboog op zijn school een bloedbad aanricht. Maar ook onderwerpen als morbide obesitas, de peperdure ziektekostenverzekeringen en verslaving aan joggen groeiden onder haar handen uit tot romans waarin het probleem helder wordt geanalyseerd. Haar toon is soms wat cynisch, maar vaker zoekt ze het in de humor om haar betoog kracht bij te zetten. 

Dat laatste is in Should We Stay or Should We Go eveneens het geval. De ontknoping die niet verliep zoals Cyril het had gedacht is namelijk niet de enige ontknoping. Shriver biedt in even zovele hoofdstukken nog elf andere, steeds met een ander scenario. Kiest u maar, lijkt ze te zeggen. Maar is kiezen wel doenlijk? 

Shriver situeert de roman in Groot-Brittanië, ten tijde van de discussies over en de aanloop naar Brexit. Dat werkt heel geestig. Ook over Brexit blijken Kay en Cyril namelijk een tegenovergestelde mening te hebben. Bevinden ze zich in verschillende kampen… 

Lionel Shriver / Should We Stay or Should We Go / 271 blz / The Borough Press, 2022

Nederlandse editie: Tot de dood ons scheidt